Poradnik dla tłumaczy wolnego oprogramowania

wersja 1.5.4

Copyright© 11.10.2013, Leszek Życzkowski
Współpraca: Wojciech Kapusta
Wszelkie prawa zastrzeżone

W poradniku tym wykorzystano materiały zawarte w „Poradniku dla tłumaczących oprogramowanie firmy Lotus” autorstwa Piotra Kresaka. Materiały te zostały wykorzystane za zgodą autora.

Wstęp

W niniejszym poradniku przedstawiono najważniejsze zagadnienia i problemy związane z tłumaczeniem na język polski oprogramowania i materiałów, a także obowiązujące wymagania dotyczące stylu, gramatyki, interpunkcji, typowych konstrukcji językowych oraz używanej terminologii.

Poradnik jest próbą usystematyzowania zasad i określenia wytycznych dla wszystkich osób pracujących nad polskimi wersjami programów i materiałów oraz stworzenia standardu zapewniającego wysoki poziom przyszłych tłumaczeń.

Przetłumaczone materiały muszą być poprawne pod względem językowym. Należy pamiętać o zachowywaniu zgodności, czyli dostosowywaniu się w miarę możliwości do przyjętych standardów. Sformułowanie „w miarę możliwości” znaczy tu tyle, że z owej zgodności można zrezygnować tylko wówczas, gdy takie są zalecenia właściciela programu lub zleceniodawcy, lub gdy istniejące tłumaczenie jest ewidentnie błędne (patrz również punkt 8.14). Zgodność należy zachowywać w następujących kategoriach – lista jest uporządkowana od najbardziej do najmniej znaczącego warunku:

1. Zgodność ze standardami właściciela oprogramowania lub zleceniodawcy.

2. Zgodność z platformą systemową (np. Windows, Linux, Mac OS X lub innymi systemami, z którymi ma współdziałać tłumaczone oprogramowanie). Terminologia, nazwy typowych menu, poleceń, opcji itp. muszą odpowiadać standardom przyjętym dla danego systemu.

3. Zgodność z poprzednimi wersjami tłumaczonych produktów. Jeśli poprzednio stosowane tłumaczenie jest poprawne i nie zachodzi sprzeczność z jednym z poprzednich warunków, to nie ma powodu by wprowadzać nowy termin.

Ogólna zasada zastępowania istniejących tłumaczeń nowymi jest następująca: jeśli nowe tłumaczenie jest równie dobre jak stare, to należy pozostać przy starym – jeśli nowe jest lepsze, należy użyć nowego. To samo dotyczy różnic pomiędzy poprzednimi zaleceniami, a obecnymi.

1. Lokalizacja a tłumaczenie

Przez lokalizację oprogramowania (w ujęciu popularnym) rozumie się coś więcej niż zwykłe tłumaczenie. Błędnie. Taka interpretacja dezawuuje „zwykłe tłumaczenie”, które powinno obejmować przecież dokładnie te same elementy, które przypisuje się lokalizacji, i charakteryzować się tymi samymi atrybutami, które rzekomo wyróżnia nowe w języku polskim znaczenie znanego słowa lokalizacja. Nie wnikając w to, czy znaczenie to przyjmie się czy nie, będę konsekwentnie zachęcał do posługiwania się terminami tłumaczenie i przekład oraz do pamiętania o tym, czym naprawdę powinno być „zwykłe tłumaczenie”.

Już św. Hieronim (347-420) – patron tłumaczy – w jednym ze swoich listów zalecał, by nie tłumaczyć słowo w słowo, ale wydobywać sens z sensu (non verbum e verbo, sed sensum exprimere de sensu). Oznacza to ni mniej, ni więcej tylko to, by przetłumaczone dzieło miało taką postać, jakby zostało od razu napisane w języku docelowym. Wiąże się z tym przede wszystkim zachowanie zgodności wszystkich elementów składowych dzieła z polskimi realiami, a w szczególności uwzględnienie różnic dotyczących:

- jednostek miar (cale na centymetry itp.) i jednostek monetarnych,

- formatów zapisu daty i godziny,

- nazw geograficznych,

- nazw posiłków (np. angielski dinner jada się później niż polski obiad),

- nazw zjawisk atmosferycznych (np. Anglicy wyróżniają siedem rodzajów mgły: fog, brume, haze, mist, smaze, smog, vapour),

- norm i zwyczajów (np. zastąpienie nie obchodzonego w Polsce święta Thanksgiving Day przez Boże Narodzenie lub Wielkanoc),

- nazw i tytułów politycznych, społecznych, naukowych itp.

2. Podstawy teorii przekładu

Mimo iż wydaje się to oczywiste, należy wyraźnie podkreślić, że tłumacz powinien znać:

Warunek pierwszy jest tylko pozornie oczywisty. Chodzi bowiem o to, by stopień opanowania języka był na tyle wysoki, aby tłumacz potrafił wyodrębnić i odpowiednio ocenić wszystkie subtelności gramatyczne i stylistyczne oraz znaleźć dla nich właściwe odpowiedniki w języku polskim. Trudności występujące podczas przekładu mogą wynikać z różnych właściwości stylistycznych:

2.1. Język

Niniejszy dokument musiałby być opasłą książką, aby jego temat mógł zostać potraktowany wyczerpująco. Bliższych informacji na temat różnic językowych istotnych z punktu widzenia pracy translatorskiej należy szukać w literaturze. Przede wszystkim warto czytać podręczniki o gramatyce angielskiej i polskiej  oraz  kontrastujące oba języki, książki rozszerzające słownictwo, a także prace typu [4].

2.1.1. Szyk

Język polski ma szyk bardziej swobodny niż angielski. Dlatego szczególnie ważne jest, aby tłumaczone zdania miały zróżnicowany szyk w zależności od potrzeb. Nie wolno automatycznie przenosić szyku angielskiego. Szyk wyraża tzw. strukturę tematyczno-rematyczną zdania. Temat – zwany także datum – to część nawiązująca do tego, co odbiorcy jest znane. Remat, albo novum, wprowadza informację nową. W języku polskim, szczególnie w piśmie, novum pojawia się najczęściej na końcu zdania! Oto przykład:

  1. Kowalski opublikował artykuł o narkomanii.
  2. Artykuł o narkomanii opublikował Kowalski.
  3. Kowalski opublikował o narkomanii artykuł.
  4. Artykuł o narkomanii Kowalski opublikował.
  5. Kowalski artykuł o narkomanii opublikował.

Sens tych zdań nie powinien budzić żadnych wątpliwości. Każdy Polak intuicyjnie wyczuwa, co jest w nich informacją najważniejszą (novum), a co mniej ważną (datum). Omówienie tego przykładu zostanie więc ograniczone do interpretacji tylko dwóch zdań. W zdaniu nr 2 wiadomo, że ktoś opublikował artykuł, informacją nową jest fakt, że zrobił to Kowalski. W zdaniu nr 3 wiadomo, że Kowalski napisał coś o narkomanii, novum jest to, że był to artykuł, a nie na przykład książka.

Odpowiedniki tych zdań w języku angielskim nie mogą być konstruowane przez zmianę szyku – język ten ma mniej swobodny szyk niż polski. Efekt zróżnicowania znaczenia uzyskuje się innymi środkami. Oto przykłady:

Kowalski published a paper on drugs. The paper on drugs was published by Kowalski. It was Kowalski who published a paper on drugs. Kowalski did not write a book, he published a paper on drugs. Kowalski did not keep it under cover, he published a paper on drugs…

Konkretna rada dotycząca tłumaczenia będzie więc taka, aby zastanawiać się nad tym, która część zdania angielskiego stanowi datum, a która novum, i odpowiednio dostosować do tych informacji szyk zdania polskiego.

Więcej na temat szyku w książce S. Jodłowskiego pt. „Podstawy polskiej składni”, PWN, 1997.

2.2. Rejestr

Pod pojęciem rejestru kryje się swego rodzaju kategoryzacja wypowiedzenia. Prosto mówiąc, inny styl powinien obowiązywać w wiadomościach sportowych, inny w książce komputerowej, w depeszy agencyjnej, gazecie kobiecej, reklamie, tekście marketingowym, podręczniku itp. Warto pamiętać, że w tekstach angielskich dozwolone są inne zabiegi stylistyczne niż w analogicznych (rejestrowo) tekstach polskich. Język angielski jest mocno rozpowszechniony, co powoduje rozluźnienie dopuszczalnych norm. W języku polskim wypowiedzi oficjalne muszą mieć bardziej formalny charakter.

2.3. Idiolekt

Idiolekt to zbiór cech dzieła związanych ze specyfiką stylu autora (zarówno tekstu oryginalnego, jak i tłumaczenia). W tłumaczeniach programów komputerowych należy unikać posługiwania się idiolektami mocno zindywidualizowanymi. Oprogramowanie powstaje bowiem na skutek pracy wielu osób, a używany w nim język powinien mieć charakter neutralny.

3. Jakość

Dobrą jakość przekładu zapewniają: umiejętność wykrywania (i usuwania) interferencji językowych, a także znajomość gramatyki sytuacyjnej oraz swoistych związków wyrazowych, czyli (a) idiomów i (b) zgodności leksykalnej (kolokacji).

ad. a) Do in Rome, as the Romans do należy na przykład przetłumaczyć jako Kiedy wejdziesz pośród wrony, musisz krakać tak jak one).

ad. b) Niektóre wyrazy z jednymi łączą się dobrze, a z innymi źle. Na przykład: kazanie się prawi, a nie mówi; wpływ się wywiera; wpływy się ma; przymiotnika mały można użyć w sensie nikły, drobny, ale puls jest słaby; wysiłek może być nadmierny; ambicje wygórowane, a wyobraźnia wybujała; połączenia się nawiązuje (to establish a connection), a nie ustanawia itp. Tłumaczenie słowo po słowie prowadzi do zaburzeń stylu i powstawania określeń pseudoneologicznych (np. needle's eye to ucho igielne, a nie oko!). Por. też [1], hasło „czynić, poczynić”, oraz punkt 5.1 niniejszych konwencji (o zasadach łączliwości w jednostkach tłumaczeniowych).

4. Błędy

Większość błędów leksykalnych powstaje z powodu interferencji między językiem źródłowym i docelowym oraz wieloznaczności wyrazów (homonimy, synonimy i ekwiwalenty pozorne).

4.1. Interpunkcja

Różnice w interpunkcji angielskiej i polskiej są znaczne. Oto przykłady (znów kompletnego wykładu nie sposób tu zamieścić):

4.2. Homonimy

Homonimy to wyrazy jednobrzmiące i często jednakowo pisane, ale mające różne znaczenie i często też pochodzenie. Wyraz density (za słownikiem Stanisławskiego) oznacza: 1. gęstość, 2. zwartość, skupienie, 3. spoistość, szczelność, 4. tępotę (umysłu itp.), 5. fiz. ciężar właściwy. Tu znaczenia są dość proste do rozróżnienia. Istnieją jednak przykłady subtelniejsze. Słowo die oznacza umierać w odniesieniu do ludzi, a zdychać w odniesieniu do zwierząt; drug to lekarstwo lub narkotyk; president to prezydent lub przewodniczący, prezes (ostatnio słyszy się już o „prezydentach kampanii” zamiast o prezesach firm); industry to zarówno przemysł, jak i branża (a więc industry standard to norma branżowa, a nie „przemysłowy standard”) itd.

Warto również zwracać uwagę na następujące pary:

adopt/adapt , advice/advise, a few (kilka)/few (za mało), cultural/cultured,
economical/economic, hard (ciężko)/hardly (prawie wcale), later (później)/latter (drugi, ostatni), urban (miejski)/urbane (dobrze wychowany)

 

4.3. Ekwiwalenty pozorne (false friends)

Wyraz

Znaczenie

Znaczenie pozorne lub stosowane automatycznie

action

działanie

akcja

actual

rzeczywisty

aktualny

agenda

porządek dzienny, terminarz

oddział (agenda)

billion

miliard

bilion

camera

aparat fotograficzny

kamera (patrz narzędzie pakietu Microsoft Office)

caravan

przyczepa

karawan

chalet

drewniana chata

szalet

chance

prawdopodobieństwo, szansa, ryzyko

szansa

collaborate

współpracować

kolaborować

combination

połączenie

kombinacja

comprehensive

także: kompletny, pełny, wyczerpujący (opis)

zrozumiały

concept

pojęcie, pomysł, idea

koncepcja

conductor

także: przewodnik (elektryczny)

konduktor

consequently

w rezultacie

konsekwentnie

control

sterować

kontrolować

copy

egzemplarz, kopia

kopia

decade

10 lat

10 dni

demented

obłąkany

zdementowany

develop

opracowywać, pisać (programy)

rozwijać

drill

ćwiczenie

dryl, świder

economy

gospodarka

ekonomia

element

żywioł (woda, ogień…)

element (patrz tytuł filmu „Piąty element”)

eventually

w końcu

ewentualnie, opcjonalnie

exclusive

wyłączny, na wyłączność

ekskluzywny (np. wywiad w RMF-ie)

figure

liczba, rysunek

figura

fire (jako przymiotnik)

przeciwogniowy, przeciwpożarowy

ogniowy (jak w przypadku błędnego tłumaczenia firewall – „ściana ogniowa”)

hazard

niebezpieczeństwo

hazard

historically

kiedyś

historycznie

industry

branża, branżowy

przemysł, przemysłowy

information

informacja, informacje, ale często lepiej użyć słowa: dane

informacja

occupant

mieszkaniec, lokator

okupant

paragraph

akapit

paragraf

phenomenon

zjawisko

fenomen

physician

lekarz

fizyk

polygon

wielokąt

poligon

regular

normalny, zwykły

regularny

rent

czynsz, dzierżawa

renta

reserved

zastrzeżony

zarezerwowany

section

rozdział, podrozdział, dział, fragment

sekcja

sentence

zdanie, wyrok

sentencja

set password

założyć hasło

ustawić hasło

shape

figura geometryczna

kształt

special

szczególny

specjalny

standard

norma

standard

sure, to be not sure of, to be unsure of

nie wiedzieć, nie wiadomo

nie być pewnym, nie mieć pewności

technology

technika, metoda

technologia

technological

techniczny (na przykład postęp)

technologiczny

training, trainer

szkolenie (pobiera się biernie), trening (odbywa się czynnie), szkoleniowiec

trening, trener

5. Technika translacji

Tłumaczenie zawsze przeprowadzać w następujących etapach:

5.1. Jednostki tłumaczeniowe

To grupy wyrazów wyrażające jakiś sens, dobierane w zdania zgodnie z zasadami łączliwości. Oto przykład prostego zdania podzielonego na jednostki tłumaczeniowe: Many British painters / are very famous / abroad. = Wielu brytyjskich malarzy / cieszy się ogromną sławą / za granicą. Jak widać, w zdaniu angielskim występuje liczba mnoga, a w polskim pojedyncza – wymaga tego zasada łączliwości.

Im bardziej skomplikowane jest zdanie, tym wyróżnienie jednostek tłumaczeniowych jest trudniejsze i bardziej potrzebne. U doświadczonego tłumacza staje się to działaniem automatycznym. Szczególnie ważne podczas pracy translatorskiej jest zachowanie właściwych językowi polskiemu zasad łączliwości jednostek tłumaczeniowych. Warunkiem podstawowym jest jednak poprawne przekładanie samych jednostek (np. a place to call home to na pewno nie miejsce, z którego można zadzwonić do domu), gdyż inaczej powstają tłumaczenia anegdotyczne, takie jak słynne Goły konduktor biega po pociągu (Naked conductor runs along the train).

5.2. Wskazówki ogólne

Bardzo ważne jest, kto ma być czytelnikiem przekładu. Jeśli tekst stanowi część dokumentacji dla „zwykłego użytkownika”, należy bezwzględnie unikać wszelkich wyrażeń żargonowych, terminów ściśle specjalistycznych, a w szczególności zapożyczeń z języka angielskiego. „Zwykły użytkownik” może nie zrozumieć zapożyczonych słów, a tekst musi być klarowny dla każdego. Interfejs programu powinien być prosty i pisany w formie bezpośredniej, ze szczególnym uwzględnieniem tej formy w oknach dialogowych, w których występuje interakcja z użytkownikiem.

Inaczej można podejść do przekładów tekstów teoretycznych dla informatyków. W takich tłumaczeniach można swobodnie wprowadzać trudniejsze terminy (ale nie kalki językowe). Informatycy również zasługują na teksty łatwe w lekturze, więc klarowność i dobra polszczyzna są równie istotne.

Oto kilka rad pomocnych przy tłumaczeniu:

6. Kształcenie i przygotowanie do tłumaczenia

  1. Zawsze, a zwłaszcza podczas tłumaczenia – oczywiście w czasie wolnym od pracy – czytać rdzennie polskie teksty (nie tłumaczenia) pisane ładną polszczyzną.
  2. Poznawać gramatykę i słownictwo języka angielskiego i polskiego.
  3. Czytać poradniki językowe i brać udział w dyskusjach nad poprawnością (grupy dyskusyjne pl.hum.tlumaczenia i pl.comp.tlumaczenia).
  4. Czytać słowniki.
  5. W słownikach sprawdzać nie tylko nieznane wyrazy, ale również i te oczywiste – często można się dowiedzieć czegoś nowego.
  6. Wykonywać ćwiczenia: przepisywanie tekstów, uzupełnianie opuszczonych elementów, tłumaczenie i retranslacja, ćwiczenia terminologiczne.

7. Warsztat pracy

Słowniki: dwujęzyczne, jednojęzyczne, słowniki idiomów, kolokacji, tezaurusy, encyklopedie. Korzystając ze słowników, należy pamiętać, że:

8. Wybrane konkretne zagadnienia poprawnościowe

8.1. Grupy nominalne

To ciągi rzeczowników, często długie (trzy–, czterowyrazowe):

8.2. „Jest częścią”

Ostatnio karierę w języku polskim robi kalka angielskiego be part of sth. Nie należy całkowicie się tego wystrzegać, ale wiele naturalniej brzmi być elementem czegoś lub należeć do czegoś.

Przykłady: Zamiast spytać Czy to pytanie jest częścią zadania?, powiemy Czy to pytanie należy do zadania?. Zamiast Częścią mojej pracy jest wysyłanie faksów lepiej użyć sformułowania Do moich obowiązków należy… Zamiast To jest częścią gry politycznej, powiemy To jest nieodzownym elementem gry politycznej.

8.3. Stawianie kropek po liczebnikach porządkowych

Błędem jest nadużywanie kropek (cytat z książki [2]):

… zastosowanie kropki jest bezwzględnie konieczne, jeśli jej brak stwarza wątpliwości co do tego, czy chodzi o liczebnik porządkowy czy też główny (np. zapis „uderzył na czele 1 szwadronu” mógłby zostać odczytany jako „na czele jednego szwadronu” lub jako „na czele pierwszego szwadronu”; kropka po jedynce jednoznacznie informuje o porządkowym charakterze liczebnika.

8.4. Apostrof (cytat z książki [2])

… z apostrofu trzeba skorzystać wtedy, gdy wyraz obcy kończy się „e” niemym (nie wymawianym), a uzupełnienie go polską końcówką rzeczownikową nie zmienia jego końcowej spółgłoski, np. college, college'u, college'owi, college'em, college'ów itd.; podobnie: Wilde, Wilde'a, Wilde'owi, Wilde'em. Jeśli końcowa spółgłoska się zmienia, apostrofu nie stosujemy: o Wildzie, Joysie, Robespierze (chociaż Wilde'a, Joyce'a, Robespierre'a). Ta sama reguła dotyczy imion i nazwisk francuskich zakończonych nie wymawianym „-es”, np.: Jacques, Combes, Descartes – Jacques'a, Combes'a, Descartes'a – o Jacques'ie, o Combes'ie, o Descartes'ie, ale o Descarcie (ostatnia forma bez apostrofu ze względu na wymianę końcowej spółgłoski).

Apostrof jest także konieczny, gdy wyraz obcy jest zakończony literą „y”, a końcówka polska jest właściwa przymiotnikom, np. Kennedy – Kennedy'ego – Kennedy'emu. Jeśli jednak końcówka zaczyna się także literą „y”, litery tej nie podwajamy, apostrof zaś jest niepotrzebny: Kennedym, Kennedych. Poza tym bez apostrofu trzeba pisać nazwiska węgierskie, np. Horthy – Horthyego, oraz nazwiska, w których końcowe „y” jest wymawiane jak „j”, np. Boy – Boya, Disney – Disneya, Thackeray – Thackeraya (również disc jockey – disc jockeya).

I wreszcie trzecie typowe użycie apostrofu – gdy wyraz obcy kończy się literą spółgłoskową nie wymawianą, a końcówka – jak poprzednio – ma charakter przymiotnikowy, np. Rabelais – Rabelais'go – Rabelais'mu – Rabelais'm. Zauważmy, że w tych przykładach końcówkę podaje się bez litery „e” (np. „'go”, a nie „'ego”), gdyż głoska „e” kończy temat fleksyjny. Autorzy Ortograficznego słownika ucznia – Zygmunt Saloni, Teresa Wróblewska i Krzysztof Szafran – dopuszczają też inny zapis: – Rabelais'ego – Rabelais'emu – Rabelais'em, który jednak kłóci się z wymową.

W innych wyrazach używanych w języku polskim apostrof jest znakiem „cudzym” zapożyczonym wraz z oryginalną pisownią, np. d'Alembert czy d'Angers.

8.5. „Cyfra”, „liczba”

Cyfra to znak graficzny używany do zapisywania liczb, podobnie jak litera służy do zapisywania głosek. Używanie słowa cyfra – szczególnie w liczbie mnogiej, np. tak mówią cyfry – w znaczeniu wyrazu liczba jest błędem. Co więcej, nie należy mylić również liczb jednocyfrowych z cyframi. Na przykład „5” może być zależnie od kontekstu liczbą lub cyfrą.

8.6. Odmiana niektórych czasowników

W razie wątpliwości zawsze można sięgnąć do słownika, ale dla przypomnienia warto wymienić kilka typowych:

8.7. „Na komputerze”, „na Internecie”, „na komisji”, „na klubie”, „na rządzie”

Warto pamiętać, że wyraz „na” ma często odcień potoczności. Co to oznacza w praktyce? Tylko to, że w tłumaczeniach programów komputerowych powinno się unikać pretensjonalnych konstrukcji typu na Internecie. Niektórzy ortodoksyjni tłumacze twierdzą, że zwrot on this computer powinno się zawsze tłumaczyć jako w tym komputerze, ale on this disk jako na tym dysku. Są zatem niekonsekwentni, bo powinni tłumaczyć w tym dysku. Ponieważ właściwie instalacja oprogramowania następuje na dysku, a określenie na komputerze jest uogólnionym określeniem instalacji na dysku, należy stosować tę samą konwencję. Niektóre firmy produkujące oprogramowanie w swoich konwencjach językowych zalecają tłumaczyć on this computer jako na tym komputerze w odniesieniu do oprogramowania, instalowania programów itp., ale w tym komputerze w odniesieniu do sprzętu. Jest to dobra zasada i warto ją przyjąć.

8.8. Kalki „jeden-do-wielu”, „tylko-do-odczytu”, „przeciągnij-i-upuść”

Język polski nie zezwala na stosowanie łącznika w takiej roli. Dlatego powyższe twory są błędne. Poprawne określenia to jeden do wielu (w cudzysłowie lub bez), tylko do odczytu, przeciąganie i upuszczanie.

8.9. „Zachodzi potrzeba”, „istnieje możliwość”, „dokonać zapisu”, „fakt niezaproszenia”, „współdzielenie” itp.

Warto pamiętać o tym, że niektóre zbitki wyrazów, choć spotykane w mowie potocznej, nie powinny być używane w piśmie, gdyż są pleonastyczne (np. panaceum na wszystkie problemy) lub w sztuczny sposób „uwznioślone”. Zamiast nich można stosować formy prostsze (trzeba, można, zapisać, niezaproszenie, dzielenie). Nie należy jednak przesadzać. Czasem powtórzenie może być celowym zabiegiem stylistycznym. Czasem też po prostu pasuje. Zbytnia ortodoksyjność nie jest wskazana. Pewna pani redaktor poprawiła raz tytuł podrozdziału Tworzenie grup opcji z użyciem przycisków opcji na Tworzenie grup opcji z użyciem jej przycisków…

8.10. Germańska składnia („autoczęści”, „autohandel”, „but hala”, „Sopot festiwal”, „zamsz-but”)

Warto pamiętać, że jest ona obca rdzennemu językowi polskiemu i wynika z obcych wpływów. Należy używać takich sformułowań z umiarem. Chwalebnym wyjątkiem jest np. Piknik Country w Mrągowie – proszę zauważyć, że nie Country Picnic.

8.11. „W przypadku” kontra „w wypadku”

Istnieją dwie przeciwne teorie o wyższości jednego z tych określeń nad drugim. Żadna z nich nie jest słuszna. Tak więc nie można piętnować i zabraniać pisania zdań typu w przypadku niespełnienia tego warunku, należy skorzystać z innych opcji ani zdań typu w wypadku ponownego instalowania programu, wszystkie opisane wcześniej operacje trzeba powtórzyć. Radzę też w takich razach pamiętać o możliwości posłużenia się wyrażeniami: w razie i w sytuacji.

8.12 „Funkcja”, „opcja”, „preferencje”, „ustawienia”

Funkcja (ang. feature) oznacza zadanie, które spełnia lub ma spełnić jakaś osoba, lub rzecz, a także możliwość wykonania określonej operacji przez urządzenie lub program komputerowy. Opcja (ang. option), to zarówno w języku polskim, jak i angielskim: jedna z możliwości do wyboru, wybór jednej z możliwości. Oba sformułowania dotyczą wyboru jednej możliwości z zestawu. Bardzo często w anglojęzycznych interfejsach programów komputerowych „option” jest używane jako określenie nazwy dialogu, w którym dokonuje się ustawień danego programu. Nie należy bez zastanowienia tłumaczyć tej nazwy jako „Opcje”. W większości w tym dialogu są do określenia funkcje programu, jakie użytkownik preferuje podczas korzystania z niego. Występują tam także do wyboru opcje. W interfejsach programów dla opcji są wykorzystywane przyciski typu „radio”, które pozwalają na wybranie tylko jednej opcji i właśnie dla tego typu elementów w trakcie tłumaczenia ich opisów należy używać określenia „opcja”. Dla tłumaczeń opisów pól wyboru (ang. checkbox) należy używać określeń odnoszących się do „funkcji”. Zaleca się dla nazwy dialogu ustawień używać określenia „ustawienia” lub „preferencje”.

Uwaga! Określenia „features” nie należy nigdy tłumaczyć jako „funkcjonalności”, to są po prostu „funkcje”. Często w opisach nowych funkcji wprowadzonych do programu jest używane określenie „new functionality” tłumaczone jako „nowe funkcjonalności”. Jest to błąd, bo „funkcjonalność” wywodzi się od słowa „funkcjonalny”, co mniej więcej oznacza, że dany element jest łatwy w obsłudze, dobrze spełniający swoje zadanie – po prostu funkcjonalny. Można zapytać np. o funkcjonalność danego elementu tzn. jak on sprawuje się w praktyce, czy jest funkcjonalny. Jeśli w tłumaczonym tekście znajduje się takie określenie, można użyć „nowe funkcje, możliwości, elementy” – nigdy „nowe funkcjonalności”.

8.13. „Wybierać” kontra „zaznaczać”

Wybiera się (choose, select) coś spośród czegoś, np. polecenie menu, przyciski typu „radio”. Zaznacza się (select) tekst, obiekty, opcje menu (jeśli wynikiem tej czynności jest postawienie obok opcji specjalnego znaku), pola wyboru itp.

8.14. „Kreator”, „antagonista”, „klient”

Kłopotów przysparzają rzeczowniki odnoszone metaforycznie do osób, lecz mające rodzaj gramatyczny niezgodny z ich płcią. Zdanie Oświadczenie złożył głowa Kościoła, biskup X… należy przeredagować tak: Oświadczenie złożył biskup X, głowa Kościoła… Por. [1].

Język polski daje możliwość formalnego różnicowania znaczeń wyrazów:

piloty/piloci , antagoniści/antagonisty, klienci/klienty, absolwenci/absolwenty (nazwa wódki), agenci/agenty edytorzy/edytory, kreatorzy/kreatory, translatorzy/translatory

Liczbę mnogą od wyrazu klient oznaczającego człowieka należy tworzyć jako klienci, a od wyrazu klient oznaczającego program (przeciwieństwo serwera) – jako klienty. Podobnie kreatorów mody trzeba określać mianem kreatorzy, a moduły programowe składające się z serii okien – mianem kreatory. Por. [3].

Uwaga! Ten punkt stoi w sprzeczności z zaleceniami Microsoftu, zgodnie z którymi powinno się personifikować niektóre obiekty i pisać na przykład „kreatorzy, którzy zostaną zainstalowani”. Tutaj specjaliści językowi firmy Microsoft popełnili poważny błąd, którego nie będziemy powielać. Poza tym stosowanie ich reguły mogłoby prowadzić do powstawania określeń typu „edytorzy tekstów”.

8.15. „Zdrowa żywność”, „rower górski”, „dysk twardy”

W języku angielskim wyraz określany jest zawsze po wyrazie określającym (np. file name = nazwa pliku, name file = plik nazw). W polskim jest różnie. Z reguły określenie luźno przypisane obiektowi jest pierwsze, np. czerwony sweter, nowy samolot, a trwale związane z obiektem (tworzące nową kategorię obiektu) – ostatnie, np. rower górski. Są jednak wyjątki, np. zdrowa żywność, okrągły stół, Stary Teatr w Krakowie. Dlatego problem, czy powinno się mówić dysk twardy czy twardy dysk należałoby pozostawić uzusowi (częstości, z jaką określenia te spotyka się w języku). Jednak ze względu na konieczność zapewnienia spójności obowiązującą formą jest dysk twardy.

Ogólnie w tłumaczeniach programów komputerowych obowiązuje reguła, że nowe i młode związki wyrazów (takie, które dopiero wchodzą do języka), z których jeden opisuje trwałą cechę obiektu, powinno się tworzyć przez umieszczenie wyrazu określającego za wyrazem określanym, np. instalacja pełna, wersja testowa itp.

8.16. Odmiana wyrazów z „x” i innych z obcą pisownią

Wyrazy te w mianowniku liczby pojedynczej przybierają postać zgodną z ich oryginalną pisownią. Nazwa systemu operacyjnego Linux czy nazwa przeglądarki Firefox pozostają nieodmienne i najlepiej pisać po prostu w systemie Linux, w przeglądarce Firefox. W pozostałych przypadkach przybierają końcówki zgodne z polską deklinacją (np. w D. lp. Linuksa, Firefoksa). Zgodnie z zasadami przyswajania wyrazów obcych do języka polskiego przymiotnik utworzony od nazwy Linux powinien brzmieć linuniksowy, od Firefoxfirefoksowy czyli z literą „k”, a nie „x” – bowiem w skład polskiego alfabetu nie wchodzi litera „x”

Podobnie jest ze słowami BASIC i Basic. Jeśli nazwę tego języka potraktować jako skrótowiec, napiszemy problemy z BASIC-iem, ale jeśli jako zwykłą nazwę – z Basikiem. Potwierdzenie tego można znaleźć w Nowym słowniku ortograficznym PWN [5].

8.17. Przecinki a imiesłowy przysłówkowe (-ąc, -wszy, -łszy)

Według zaleceń Komisji Kultury Językoznawstwa PAN oddziela się przecinkiem lub wydziela się przecinkami każdy imiesłów przysłówkowy kończący się na -ąc, -łszy, -wszy. „Patrzył na niego, zezując”. „Obudziwszy się, nie pamiętał już snu”. „Wlókł się, kulejąc, brzegiem lasu”.

Wobec istnienia różnych konwencji należy oprzeć się na wspomnianych wyżej zaleceniach KKJ PAN, które zostały wprowadzone po to, by ułatwić posługiwanie się językiem. Nie trzeba się więcej zastanawiać, czy określenie jest dłuższe czy krótsze, albo czy stanowi całość, czy też jest informacją dodatkową. Patrz również punkty 8.19 i 8.20.

8.18. Formy nieosobowe zakończone na -no, -to

Takie formy piszemy rozdzielnie z „nie”. „Nie odnaleziono pliku”.

8.19. Przecinki a imiesłowy przymiotnikowe (–ący, –ny, –ty, –ły)

Obowiązującą regułę podaje jasno poradnik Przyłubskich [7]:

… jeśli równoważnik zdania z imiesłowem wyraża określenie tworzące całość nie oddzielamy go przecinkiem; jeśli wyraża określenie wyraźnie dodatkowe, uzupełniające oddzielamy go przecinkiem.

„Decyzja właściwego organu zaliczająca do jednej z grup inwalidzkich stwierdza jedynie istniejący stan rzeczy”. (Orzecznictwo SN)

Czy określenie „zaliczająca do jednej z grup inwalidzkich” może być uznane za dodatkowe, uzupełniające? Raczej nie, ono właśnie stwierdza, o jaką to decyzję chodzi, stanowi więc z wyrazem „decyzja” całość pojęciową. Przecinki po „organu” i „inwalidzkich” byłyby niewłaściwe.

Takie niewłaściwe przecinki pojawiają się coraz częściej (np. w prasie). Być może i ta reguła zostanie złagodzona (czytaj: uproszczona). Na razie jednak obowiązuje. Patrz również punkty 8.17, 8.18 i 8.20.

8.20. „Nie” z imiesłowami przymiotnikowymi („niesąsiadujące”, „nieokreślony”, „nie załatwiwszy” „nie znaleziono”…)

Obowiązuje zasada łącznej pisowni „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi (czynnymi i biernymi), niezależnie od tego, czy użyte są w znaczeniu przymiotnikowym czy innym oraz rozdzielnej pisowni z imiesłowami przysłówkowymi zakończonymi na łszy, wszy i ąc oraz formami nieosobowymi zakończonymi na no, to

8.21. Jak napisać: „z tylko trzech” czy „tylko z trzech”?

Żadna z tych postaci nie powinna być preferowana. Należy wybrać tę, która lepiej odpowiada kontekstowi (istnieje między nimi subtelna różnica znaczeniowa). Praktyczny wydźwięk tego punktu powinien być jedynie taki, że nie można się godzić na piętnowanie którejkolwiek z form, gdyż wszystkie są równoprawne.

8.22. Jak napisać: „przy pomocy kogoś, czegoś” czy „za pomocą kogoś, czegoś”?

Coraz większą popularność zdobywa określenie „za pomocą kogoś, czegoś”. W odniesieniu do osób jest to forma niedopuszczalna, poprawną formą jest „przy pomocy kogoś”. W odniesieniu do rzeczy użycie „za pomocą czegoś” jest formą akceptowalną.

8.23. Kryterium frekwencyjne („pełen”, „ważki”, „jednakże”), wyrazy modne („dzieciak”, „małżonka”) i zdrobnienia („myszka”, „okienko”, „pieniążki”, „chlebek”, „masełko”)

Pewnych wyrazów nie należy nadużywać (pełen, ważki, jednakże itp.), gdyż istnieją ich odpowiedniki (pełny, ważny, jednak itp.), które o wiele częściej spotyka się w języku. Nagminne posługiwanie się formami rzadszymi powoduje powstawanie zgrzytów stylistycznych. Mówiąc prosto i łopatologicznie: w badanym tekście na dziesięć wystąpień słowa jednak mogą się zdarzyć dwa wystąpienia słowa jednakże, ale nie odwrotnie. Podobnie z innymi tego typu parami ( Uwaga ! Wartości liczbowe są podane poglądowo i przykładowo, nie należy traktować ich literalnie).

Dotyczy to w równym stopniu wyrazów modnych (dzieciak, małżonka). Są one nieobojętne stylistyczne (dzieciak to poczciwe dziecko, małżonka to nazwa oficjalna itd.), dlatego nie należy stosować ich we wszystkich kontekstach, ale zarezerwować je dla kontekstów właściwych. Co jest kontekstem właściwym dla słowa dzieciak? Dzieciak to poczciwe dziecko. Może przykład z dziedziny informatycznej: technologia. Kontekstem właściwym dla tego wyrazu jest opis procesu produkcyjnego w dużej fabryce, a niewłaściwym na przykład opis sposobów korzystania z myszy. Ostatnio bardzo często słowo technologia spotyka się w znaczeniu technika, sposób, metoda. Taki kontekst jest błędny.

Wszystko, co napisane powyżej, dotyczy również zdrobnień, które nie są obojętne stylistycznie i sprawdzają się tylko w nieobojętnych stylistycznie kontekstach. Wyjątki stanowią wyrazy, które będąc zdrobnieniami nabrały nowych znaczeń (np. pasek, gniazdko itp.). Łopatologicznie: w tłumaczeniach programów komputerowych nie należy używać zdrobnień typu myszka czy okienko. Uwaga ! Są wyjątki! Microsoft okienkami (panes) nazywa elementy powstałe z podziału okna, etykietkami (tooltips) żółte prostokąty z opisami narzędzi, paskami (bars) elementy interfejsu itd.

8.24. Ewolucja biernika – „podać pilot/pilota”, „uruchomić kreator/kreatora”

Szyk języka polskiego jest swobodny. Można powiedzieć Jan bije Pawła albo Pawła bije Jan. W dawnej polszczyźnie mówiono Jan bije Paweł, gdyż wtedy biernik rzeczowników rodzaju męskiego był równy mianownikowi, np. widziało się stół i brat, kochało się dom i mąż, biło się pies i Paweł

Ta równość biernika mianownikowi pozostała w formach archaicznych typu wyjść za mąż i na miły Bóg oraz w przypadku czasowników nieżywotnych, np. widzę stół, kocham dom, siadam na wóz

Postępuje jednak dalsza ewolucja i pojawia się coraz więcej odstępstw od powyższej reguły: jeść kotlet (kotleta), grać w tenis (tenisa), podać pilot (pilota), palić papieros (papierosa), jeść kurczak (kurczaka)

Warto jednak pamiętać, że większość takich form ma jeszcze kwalifikator potoczności lub jest po prostu błędem, np. ukroić torta czy przeczytać bestsellera (por. [3]).

Odniesienie do tekstów komputerowych jest jasne. Pojawia się na przykład problem, czy pisać uruchomić kreator czy uruchomić kreatora. Ja opowiadam się za pierwszą formą, podobnie jak uruchomić edytor tekstów, a nie uruchomić edytora tekstów. Tak samo jak w przypadku podać pilot (a nie pilota) chodzi bowiem o rozróżnienie żywotnego od nieżywotnego. Może za jakiś czas norma będzie inna. Póki co, należy pamiętać, że język pisany powinien się charakteryzować większą konserwatywnością niż mówiony.

8.25. Ekwiwalenty jeden do jednego („dostosować”, „przeciągać”)

W wielu tłumaczeniach komputerowych można spotkać tłumaczenie słowa customize na polski wyraz dostosować. Pomysł niezły, ale zapomina się o tym, że dostosowuje się coś do czegoś, a nie ot tak w ogóle dostosowuje. Słowo dostosować wymaga dodatkowego określenia. Z drugiej strony czasem nie warto się tak kurczowo trzymać ekwiwalentów typu „jeden do jednego”. Przecież wyraz customize można równie dobrze przetłumaczyć jako konfigurować, zmieniać, modyfikować, zaadaptować, przystosować itp.

To samo dotyczy słowa drag, które jest zawsze i bezwzględnie tłumaczone na przeciągać. Jest to zrozumiałe w przypadku na przykład operacji przenoszenia ikony pliku z jednego okna do innego za pomocą myszy (rzeczywiście chodzi o przeciąganie), ale w przypadku zmiany rozmiaru obiektu przy użyciu uchwytów nie bardzo tutaj raczej przesuwa się lub ciągnie się uchwyt. Podobnie jak suwak się przesuwa. Można też coś pociągnąć lub ciągnąć. Nie warto zamykać się w zaklętym kręgu jednego ekwiwalentu.

Przy okazji należy wspomnieć o tym, że w dokumentacjach programów zdarza się, iż jakieś słowo występujące w tekście ma mieć konkretne odniesienie do nazwy jakiegoś polecenia. Wtedy fakt, iż jakąś czynność nazywa się tak, a nie inaczej, niesie ze sobą dodatkową informację, która pozwala użytkownikowi zorientować się, o jakie chodzi polecenie. To „drugie dno” powinno zostać przeniesione w wynikowym tekście polskim. Tak się dzieje z nieszczęsnym słowem dostosować. Jeśli więc w programie mamy polecenie Dostosuj, w opisie działania programu trzeba będzie również używać tego słowa, pisząc na przykład Program X umożliwia dostosowanie wyglądu okien do wymagań użytkowników.

8.26. Szyk („napisane zostały”)

Inną tendencją obecną we współczesnej polszczyźnie (będącej elementem sztywnienia szyku) jest tworzenie strony biernej przez stawianie wyrazów zostać i być za czasownikiem (tytułowe pary: zrobione zostały, wyświetlane są). Aby uniknąć monotonnego i nudnego stylu proponuję pisać czasem te wyrazy przed czasownikiem, jak w poniższych przykładach:

Zamiast

Warto napisać

Zmiany wprowadzone do tekstu umieszczonego w szablonie oddziaływać będą jedynie na nowe dokumenty.

Zmiany wprowadzone do tekstu umieszczonego w szablonie będą oddziaływać jedynie na nowe dokumenty.

Jeśli do stylów w szablonie wprowadzone zostaną zmiany, nie należy spodziewać się, że style te zaczną obowiązywać w istniejących dokumentach.

Jeśli do stylów w szablonie zostaną wprowadzone zmiany, nie należy się spodziewać, że style te zaczną obowiązywać w istniejących dokumentach.

 

8.27. Szyk („reklamacji nie uwzględnia się”, „zrobione są”)

Słownik poprawnej polszczyzny [6] podaje:

Za najwłaściwsze miejsce zaimka „się” w zdaniu uznaje się pozycję przed czasownikiem; może on być nawet oddzielony od czasownika innymi wyrazami, np.: „Czy się nie przeliczyłeś?” (nie: „Czy nie przeliczyłeś się?”).

Prof. Jan Miodek pisze w [3]:

… Jeśli jednak wypowiedzenie jest dłuższe, warto zaimek „się” przesunąć przed czasownik, ku początkowi całego wypowiedzenia. Zaleca się takie postępowanie zwłaszcza wtedy, gdy zapobiega ono pozostawieniu tegoż „się” na końcu zdania…

i dalej

… Czyż nie byłby lepszy szyk „po odejściu od kasy reklamacji się nie uwzględnia”? To w języku rosyjskim „sja” – odpowiednik naszego „się” – musi być zawsze w pozycji poczasownikowej. W języku polskim – dzięki wariantywnej pozycji „się” w szyku zdaniowym – uzyskać można efekt stylistycznej różnorodności…

Tendencję umieszczania „się” za czasownikiem mają szczególnie mieszkańcy byłego zaboru rosyjskiego, którzy notabene nagminnie przyklejają zaimek „się” do końcówki czasownika i unieruchamiają ją.

Z kolei prof. Mirosław Bańko prezentuje następującą opinię:

Zaleca się umieszczanie „się” przed czasownikiem, nie zaleca się stawiania „się” na końcu zdania. Są to jednak zalecenia, nie reguły, muszą zatem ustąpić regułom, gdy te są z nimi sprzeczne. Silna reguła mówi, że nie wolno umieszczać „się” w pozycji akcentowanej, ponieważ słowo to jest tzw. enklityką (przyłącza się akcentowo do poprzedniego wyrazu). Stąd wynika w szczególności, że „się” nie może się pojawić na początku zdania. I dlatego mówimy „Obudź się” (nie „Się obudź”), mimo że końcowa pozycja „się” nie jest polecana.
Jeśli chcemy położyć akcent na „się”, to musimy je zamienić na siebie, np. „Spójrz na siebie”.”

Podsumowując: zaimek zwrotny „się” jest z natury nieakcentowany i nie można „zmuszać” go do przyjmowania akcentu, a więc i umieszczania na końcu zdania. Wobec tego „się” wstawiamy wewnątrz zdania.
Wyjątek: W zdaniach dwuwyrazowych „się” występuje na końcu zdania, jeśli zdanie składa się z samego orzeczenia np. „Zaloguj się”, „Zdarza się”, czy wymienione powyżej „Obudź się” W takich zdaniach drugi wyraz (jednosylabowy) nie otrzymuje akcentu.

Oto kilka informatycznych przykładów umieszczania „się” w środku zdania:

Mając na uwadze tendencję wymienioną w punkcie 8.25 (sztywnienie szyku), której ulega także zaimek „się” nie będzie niczym zdrożnym umieszczenie „się” za czasownikiem byleby nie był on na końcu zdania.

A to kilka innych przykładów umiejscowienia zaimka „się” w zdaniu

Źle

Poprawnie

Instalacja powiodła się

Instalacja się powiodła

Zmiana hasła nie powiodła się

Zmiana hasła się nie powiodła

Można także użyć sformułowań omownych lub inaczej sformułować zdanie oddające sens danej operacji np:

8.28. Dużą czy wielką literą?

Błędem jest użycie określenia pisanie z dużej litery. Co do poprawności określeń wielką i dużą, obie formy są prawidłowe. Popieram jednak pisanie dużą, a nie wielką, gdyż wyraz wielki nie jest obojętny stylistycznie. Szersze omówienie tego dylematu można znaleźć w książce prof. J. Miodka [3]: „Wielki”, mówiąc językiem algebraicznym, to „duży, plus nacechowanie emocjonalne” (wielki człowiek, wielki gmach, wielkie drzewo, wielki zwierz itp.). Tego natężenia uczuciowego nie potrzebuje przecież litera…

8.29. USA, PKO, SLD, NIK, PIH

Dopuszczalne jest traktowanie skrótów jako wyrazów rodzaju (gramatycznego) takiego jak ich rozwinięcie, np. (ta) PKO (ta) Powszechna Kasa Oszczędności, (ta) NIK (ta) Najwyższa Izba Kontroli, (te) USA (te) Stany Zjednoczone Ameryki itd. Prof. Jan Miodek pisze [2]:

Wszystkie jednak wydawnictwa poprawnościowe uznają te formy za rzadsze, PKO bowiem od lat uważa się za skrót zleksykalizowany, czyli taki, który w świadomości użytkowników języka funkcjonuje jako samodzielny już wyraz, oderwany od swej podstawy i jej głównego członu. O rodzaju gramatycznym takiego zleksykalizowanego skrótu decyduje jego wygłos: to PKO (pekao) mówi Polak najczęściej jak to kakao, to dziecko, to jezioro itp.

8.30. Logika spójników (lub, i, ani, albo, czy, bądź)

Tłumacze tekstów komputerowych z logiką powinni radzić sobie szczególnie dobrze. Z pewnością znają też podstawowe prawa de Morgana: zaprzeczenie sumy jest iloczynem zaprzeczeń i zaprzeczenie iloczynu jest sumą zaprzeczeń. Jak to się ma do języka? Jeśli w twierdzeniu użyje się spójnika alternatywy (lub, albo), to nie można go użyć w przeczeniu, np. wybierz A lub B, ale nie wybieraj A ani B, a nie nie wybieraj A lub B! Przykładowe błędne zdanie: … ma jedną wielką wadę: nie daje sobie rady ze znakami graficznymi lub kontrolnymi (przecież zamiast lub powinno być ani).

Często piszący zapominają o tym, że do dyspozycji mają różne spójniki i ślepo kierują się – czasem błędnym – wyrazem „or” ze zdania angielskiego, np. I don't know if it's good or bad należy przetłumaczyć jako: Nie wiem, czy to dobre czy złe. W zależności od kontekstu „or” można tłumaczyć na lub, i, oraz, ani, albo, czy, bądź, tudzież.

Przy okazji warto wspomnieć o stawianiu przecinków (por. [8]). Przed wyrazem „czy” użytym jako spójnik łączący wypowiedzenia współrzędne lub ich części nie stawia się przecinka. Przed wyrazem „czy” użytym jako wskaźnik zespolenia wprowadzający wypowiedzenia podrzędne (nie spójnik, lecz zaimek względny) przecinek się stawia. Oba przypadki dobrze egzemplifikuje zdanie nie wiem, czy to dobre czy złe.

8.31. „Liczba” kontra „ilość”

Do rzeczowników policzalnych (obiekt, komputer, człowiek, doniesienie, wirus, ziarno piasku) stosuje się słowo liczba, a do niepoliczalnych (woda, masa, wiedza, piasek) słowo ilość.

8.32. „Unikalny” czy „unikatowy”

To odwieczny problem, z którym borykają się Polacy. Jego rozsądne omówienie można znaleźć w słowniku [1], w którym znajdziemy między innymi zdanie: obydwa wyrazy, unikalny i unikatowy, trzeba więc uznać za poprawne, a nawet wskazać na pierwszy z nich jako częstszy oraz zalecenie: wyrazy bliskoznaczne wyjątkowy, niepowtarzalny, jedyny w swoim rodzaju – mogą być czasem lepsze. Ja chciałbym jednak zwrócić uwagę na fakt, iż angielskie słowo unique (w języku komputerowym, np. kiedy mowa o indeksowaniu bazy danych) nie przekłada się dobrze ani na unikalny, ani na unikatowy, ani na niepowtarzalny. Jak więc przetłumaczyć unique index? Najlepiej wniknąć w sens tej nazwy i podać nazwę bardziej opisową, ale lepiej odpowiadającą rzeczywistości: indeks bez powtarzających się rekordów czy indeks nie uwzględniający powtarzających się rekordów (w skrócie indeks bez powtórzeń). Podobnie unique ID to identyfikator, którego wartości się nie powtarzają albo identyfikator przyjmujący różne wartości ( identyfikator różnowartościowy).

8.33. Nieodmienianie wyrazów

Za sprawą obcych wpływów pojawił się w języku polskim zwyczaj nieodmieniania wyrazów. Warto mieć świadomość jego istnienia i w miarę możliwości unikać poddawania się mu. Oto jakie wynotowałem przykłady z żywego języka:

Również w odniesieniu do nazwisk zbyt często unika się odmiany, odmienia się tylko imię (dziękujemy Johnowi Black) albo tylko nazwisko (nie lubię Robin Hooda). Być może użytkownicy języka polskiego boją się popełniania pomyłek lub nie znają zasad stosowania apostrofu (por. punkt 8.4), bo z brakiem odmiany częściej można się spotkać w piśmie niż w mowie.

Przy okazji warto wspomnieć o odmianie nazw własnych (w tym nazw programów). Lepiej jej unikać, poprzedzając nazwę jakimś dodatkowym odmienianym rzeczownikiem pospolitym, np. za pomocą programu Scandisk (a nie w Scandisku) albo w systemie Windows (a nie w Windows czy broń Boże „w Windowsach”). Odmianę nazw programów spotyka się w mowie i żargonie, natomiast w dokumentacjach programów trzeba się jej raczej wystrzegać.

8.34. „Wiersz”/„linia”, „słowo”/„wyraz”, „kompatybilny”/„zgodny”

Wszystkie powyższe wyrazy są poprawne. Nie ma powodów, by dyskwalifikować określenie linia tekstu albo podtrzymywać przy życiu martwe już rozróżnienie słowa (mówionego) i wyrazu (pisanego). Argumentuje się, iż słowo linia może być mylnie wzięte bądź za wiersz tekstu, bądź za kreskę rysowaną w celu oddzielenia dwóch fragmentów tekstu. Jeżeli takie niebezpieczeństwo istnieje, można stosować wszelkie dozwolone w języku polskim zabiegi, które pozwolą je wyeliminować. Nie ma w zasadzie podstaw, aby całkowicie zabronić posługiwania się słowem linia w znaczeniu wiersz tekstu. Niemniej zaleca się przy tłumaczeniu programów do grafiki, by dla określenia formatowania tekstu używać wiersz, a dla kresek w grafice – linia.

Zestawienie kompatybilny/zgodny należy do kategorii związanej z ewolucją słownictwa komputerowego w Polsce i żargonami poszczególnych środowisk (Linux, Unix, Microsoft, IBM, Macintosh, gracze komputerowi). Do tej kategorii można zaliczyć też pary: zachować/zapisać, myszka/mysz, zbiór/plik, kartoteka/katalog/folder/teczka, interaktywny/interakcyjny, uaktualnienie/modernizacja (upgrade), desktop/pulpit/biurko, okna/okienka, klikać coś/klikać na czymś, komenda/polecenie, pole dialogu/okno dialogowe, font/czcionka. W różnych środowiskach funkcjonują różne zwyczaje językowe. Osoby pracujące w systemie Unix posługują się spolszczeniami wyrazów angielskich (np. używają słowa root, odmieniając je z polskimi końcówkami fleksyjnymi, zamiast określenia katalog główny). Użytkownicy systemu MacOS X (Macintosh) korzystają z okienek, desktopu itp. Istnieją środowiska (związane z firmą IBM), które posługują się starszymi nazwami, np. zbiór (plik), kasować (usuwać), kartoteka (katalog, folder) i klikają na ikonach, a nie ikony, jak w Microsofcie. Tłumaczenia powinny zawierać słownictwo odpowiednie dla platformy systemowej, na której działają tłumaczone programy. Tak więc w programie działającym w systemie Windows powinno się na przykład klikać ikony, a nie na ikonach. A w wersji tego programu dla Linuksa należy zastosować formy zgodne z systemem Linux.

Jeżeli tłumaczony program jest przeznaczony na wiele platform, należy stosować konwencje typowe dla platformy najbardziej popularnej, co z pewnością się sprowadzi do Microsoft Windows.

8.35. Kalki językowe

To określenia neologiczne, stanowiące przeniesienie obcego wzorca językowego, np. seryjny morderca (serial killer) zamiast wielokrotny morderca.

8.36. Końcówka -alny („akceptowany”/„akceptowalny”, „rozwijany”/„rozwijalny”)

Końcówka „alny” wyraża potencjalną możliwość przeprowadzenia bądź wykonania jakiejś czynności. Znaki niedrukowane to takie, które nie są zwykle (lub nigdy) drukowane, a nie drukowalne to takie, których nie da się (bezwzględnie) wydrukować. Lista rozwijana oznacza taką, którą się rozwija (np. w celu wybrania opcji), a rozwijalna taką, którą można by rozwinąć.

Nie należy poddawać się pseudo- lub hiperpoprawnościowym zaleceniom niedoświadczonych redaktorów i korektorów, którzy wystrzegają się jak ognia końcówek „-alny”. Taką awersję mają szczególnie mieszkańcy byłego zaboru rosyjskiego, którzy notabene nagminnie przyklejają zaimek zwrotny „się” do końcówki czasownika i unieruchamiają go (patrz punkt 8.26).

8.37. Przedrostek sub-

Przedrostek „sub-” służy do tworzenia bezpośrednio niższych, dodatkowych poziomów. Określa powiązanie logiczne z danym poziomem. Przedrostek sub- piszemy bez łącznika, ale dołączamy go do podstaw obcych, np. sublokator (nie submieszkaniec), subarktyczny (nie subbiegunowy).

Tak, jak w przypadku końcówek „–alny” nie należy poddawać się pseudo– lub hiperpoprawnościowym zaleceniom, zatem bez wahania można używać określeń „subfolder”, „subkatalog”, „subforum”, „submenu”, ale nie „substrona”, „subpasek”, „subtwórca” itp. Zamiast „subpasek” trzeba poszukać jakiejś formuły omownej np. pasek drugoplanowy.

8.38. Stosunek frekwencyjny określeń rzeczownikowych do przymiotnikowych

W języku angielskim tworzy się tzw. grupy nominalne, czyli ciągi rzeczowników, z których jeden określa następny. W języku polskim częściej posługujemy się przymiotnikami. Warto o tym pamiętać podczas tłumaczeń. O ile to możliwe, należy znaleźć dla rzeczownika określającego odpowiednik w postaci przymiotnika – w ten sposób zachowamy prawidłowy (właściwy językowi polskiemu) stosunek frekwencyjny określeń rzeczownikowych do przymiotnikowych. Na przykład określenie initialization file można przetłumaczyć nie jako plik inicjacji (rzeczownikowo), ale jako pliki inicjacyjny (przymiotnikowo). Przy okazji warto nadmienić, że wyraz inicjalizacja jest błędny; poprawne słowo to inicjacja.

8.39. Jak przetłumaczyć słowo „native”?

W tekstach komputerowych spotyka się określenia typu native Java. Określenia rdzenny i rodzimy są niesatysfakcjonujące. W takich sytuacjach proponuję określenia wbudowany, wewnętrzny, lokalny, własny, jednak nie jest to zalecenie bezwzględne, lecz tylko sugestia. Za dopuszczalny i nawet wskazany uznałbym także „dobry” neologizm natywny. Dobry neologizm to taki, który uzupełnia lukę polskiego słownictwa, dobrze się odmienia i jest zgodny co do konstrukcji z językiem polskim.

8.40. Zbędne zaimki

Czasem zamiast zaimka lepiej użyć podmiotu domyślnego. Unika się wówczas sztubackiego i monotonnego, czasem też biblijnego, stylu. Zbyt częste stosowanie zaimków w tłumaczeniach z angielskiego wynika z faktu, iż w języku angielskim nie ma podmiotu domyślnego. Na przykład z tłumaczenia tekstu Kago told the Earthlings about the automobiles. Kago did not know that human beings could be…, które brzmi: Kago opowiedział Ziemianom o samochodach. Nie wiedział on, że ludzie mogą… należy usunąć zaimek „on”.

8.41. „Kilka”, „kilkanaście”, „kilkadziesiąt”

Nie istnieją dokładne ekwiwalenty tych określeń w języku angielskim, warto jednak pamiętać o pewnej odpowiedniości następujących par: a couplekilka, a dozenkilkanaście, dozens lub two-digit numberskilkadziesiąt.

8.42. Wyraz „for” i nadużywane „dla”

W języku angielskim (zwłaszcza amerykańskim i technicznym) słowo „for” używane jest coraz częściej w funkcji wprowadzania dopełniacza, np names for program options to nazwy opcji programu. Nie należy w takich konstrukcjach tłumaczyć for jako dla (por. [1]). Na przykład permissions for files (=file permissions) to prawa dostępu do pliku (a nie dla pliku), a names for columns (=column names) to po prostu nazwy kolumn (a nie nazwy dla kolumn).

Na marginesie warto odnotować, że firma Microsoft wprowadziła już całą generację nazw typu Word dla Windows, która zgodnie z opisaną przez mnie zasadą powinna być zbudowana inaczej: Word for Windows = Windows Word, czyli na przykład Word do Windows („pod” ma charakter żargonowy, choć też miało szansę się przyjąć). Jednak teraz, kiedy wszyscy już przywykli do takich nazw, nie czas już na robienie rewolucji, a więc XXX for Windows należy tłumaczyć jako XXX dla Windows.

8.43. Zmanierowane i kulawe teksty angielskie

W żargonie komputerowym i nienajlepszych jakościowo tekstach angielskich spotyka się kilka typów manier stylistycznych. Do najczęstszych należą:

a) redundancja

Czyli dwu– lub nawet trzykrotne powtarzanie tej samej myśli (na poziomie zarówno jednego zdania, jak i akapitu czy większej partii tekstu), np.:

Słaby oryginał

Tłumaczenia poprawne

Tłumaczenia niepoprawne

To open the Settings dialog box, click the Settings icon to open the dialog box.

Aby otworzyć okno dialogowe Ustawienia, kliknij ikonę Ustawienia.

albo

Aby otworzyć okno dialogowe Ustawienia, kliknij ikonę o tej samej nazwie.

Aby otworzyć okno dialogowe Ustawienia, kliknij ikonę Ustawienia, aby otworzyć okno.

albo

Aby otworzyć okno dialogowe Ustawienia, kliknij ikonę Ustawienia, która otworzy okno.

By dragging an object, you can place it at a new location quickly while viewing the movements you make on the screen, as you make them.

Przeciągając obiekt, można szybko umieścić go w nowym miejscu, obserwując przebieg operacji na ekranie.

Przeciągając obiekt, można szybko umieścić go w nowym miejscu, widząc ruchy na ekranie, kiedy się je wykonuje.

You can change a column header by double-clicking on the coulmn header and then editing the text in the column header

Nagłówek kolumny można zmienić, klikając go dwukrotnie, a następnie zmieniając jego tekst.

Nagłówek kolumny można zmienić, klikając dwukrotnie nagłówek kolumny i następnie edytując tekst nagłówka kolumny.

Tekst polski należy pozbawić nadmiaru informacji i powtórzeń.

b) pleonastyczne konstrukcje z „after” i „when” (pseudoimplikacje)

Najłatwiej przedstawić je na podstawie przykładu: After you create a pivot table, it's not a static object. Nie należy tego absolutnie tłumaczyć jako Po utworzeniu tabeli przestawnej tabela ta nie będzie obiektem statycznym. Zdanie prawidłowo skonstruowane brzmiałoby: A pivot table is not a static object (Tabela przestawna nie jest obiektem statycznym).

Zdarza się też , że zamiast prostego zdania oznajmującego (In the initial setup screen, you are given a choice of installing options) spotyka się wypowiedzenie , które jest pozorną implikacją (When the initial setup screen appears, you are given a choice of installing options). Sytuację taką należy wykryć i zdemaskować, formułując w języku polskim zdanie proste (W pierwszym oknie programu instalacyjnego wybiera się opcje instalacji).

c) nowa postać trybu rozkazującego

Innym rodzajem pozornego ukwiecenia stylu jest dodawanie be sure to do zdania w trybie rozkazującym, np. Before you continue, be sure that you have read Chapters 21 and 22 . Takich zdań nie należy raczej tłumaczyć jako Zanim przejdzie się dalej, należy się upewnić, że zostały przeczytane rozdziały 21 i 22, ale jako Zanim przejdzie się dalej, należy przeczytać rozdziały 21 i 22.

d) brak logiki

Błędy oryginału (merytoryczne i te wynikające z braku logiki) należy oczywiście usunąć. Oto przykład alogicznej definicji : We define a program to be a code that must be compiled and linked before execution, and a script as a program that is usually interpreted without first being compiled into binary Drugie słowo program powinno być oczywiście zastąpione słowem code .

8.44. „Otrzymują kredyty, aby ułatwić im start…”

W angielskim spotyka się często konstrukcję z wyrazem „to” + czasownik. W tekstach komputerowych jest ona nagminnie tłumaczona na „aby” lub „w celu”. Tymczasem można posłużyć się polskim słowem „który” lub imiesłowem. Uniknie się wtedy monotonii stylu (czasem błędów, jak w tytule). Na przykład zdanie They use shields to protect body należałoby przełożyć na Używają tarcz chroniących ciało lub na Używają tarcz, które chronią ich ciała.

8.45. Co znaczy „system” i „machine”

W tekstach komputerowych słowo system jest często używane w znaczeniu komputer. Dlatego trzeba zawsze właściwie rozpoznać znaczenie (zazwyczaj pozwala na to kontekst) i zastosować odpowiedni ekwiwalent, np. devices installed in your system może oznaczać urządzenia (w znaczeniu sterowniki urządzeń) zainstalowane w systemie lub urządzenia podłączone do komputera (skaner, drukarka, monitor itp.). Podobnie słowo machine znacznie lepiej przetłumaczyć jako komputer niż maszyna jeśli chodzi o komputer. Z innymi tłumaczeniami słowa „machine” można zapoznać się w słowniku referencyjnym GWO.

8.46. „Posiadać” i „dysponować”

Obu słów należy unikać, gdyż są nadużywane. Za błędne lub niefortunne stylistycznie uznaje się stosowanie wyrazu posiadać w odniesieniu do rzeczy, np. program posiada ciekawe możliwości (lepiej: program ma ciekawe możliwości lub program daje ciekawe możliwości). Po pierwsze, posiadać coś może człowiek. Po drugie, nie można posiadać rzeczy niematerialnych (wiedzy, umiejętności itp.) i małych (np. długopis). Więcej informacji na ten temat można znaleźć w słownikach i poradnikach językowych, np. w [1] i [6].

8.47. Zwracanie się do użytkownika/czytelnika i seksizm

Większość tekstów i interfejsów angielskich zwraca się do czytelnika per „you”. Angielskie „you” podobnie jak rzadziej używane „one” jest często używane w roli zaimka nieokreślonego. Nie jest to jednak odpowiednik polskiego „ ty”. Należy tego rodzaju formuły oddawać formami bezosobowymi. Na przykład: you can't eat a cake and have it = nie można mieć dwóch rzeczy naraz.

Formy bezosobowe mogą być wyrażone stroną zwrotną (np. „Takie funkcje realizuje się za pomocą polecenia Usuń”) lub bierną. Nie należy nadużywać strony biernej (np. wydano, trafiono, zrobiono). Język polski „nie lubi” strony biernej – brzmi ona po polsku sztucznie i jest stosunkowo rzadka w mowie potocznej.

W zdaniach ogólnych, opisujących pewne prawa i prawdy obiektywne, a niebędących punktami instrukcji, lepiej unikać zwrotów bezpośrednich (przykład 1). Nie ma żadnych przeszkód, aby tam gdzie jest to wskazane, stosować formę bezpośrednią (przykład 2). Najczęściej stosuje się ją w procedurach opisujących wykonywanie określonych czynności.
Bezpośrednie zwracanie się do użytkownika jest również dopuszczalne w oknie dialogowym, gdy jest to typowa instrukcja dla użytkownika (przykład 3). Absolutnie niedopuszczalne jest natomiast stosowanie zwrotów sugerujących, że użytkownik jest mężczyzną (przykłady 4 i 5). Zdania, opisy i wszelkie inne konstrukcje językowe należy budować w taki sposób, aby były akceptowane i rozumiane przez osoby obu płci – aby nie preferowały mężczyzn, co się wyraża między innymi bezwzględnym nieużywaniem przeszłych form czasowników w drugiej osobie liczby pojedynczej, np. sprawdziłeś, wybrałeś, skonfigurowałeś itd.

 

Zdanie angielskie

Źle

Dobrze

1

In Font dialog box you can change font, size and color.

If it rains, you take an umbrella with you.

W oknie dialogowym Czcionka możesz zmienić czcionkę, rozmiar i kolor.

Jeśli pada, bierzesz parasol.

W oknie dialogowym Czcionka można zmienić krój, rozmiar i kolor czcionki.

Gdy pada deszcz, warto brać ze sobą parasol.

2

Choose Open from File menu.

Wybierz komendę Plik/Otwórz.

Z menu Plik wybierz polecenie Otwórz.

3

Chose Yes to save document.

Wybierz Tak, aby zachować dokument.

Naciśnij przycisk Tak, aby zapisać dokument.

4

You can change the names of the subdirectories later in the Install program.

Nazwy podkatalogów będziesz mógł zmienić w trakcie dalszej części instalacji.

Nazwy podkatalogów można zmienić w trakcie dalszej części instalacji.

5

You have succesfully installed this product.

Pomyślnie wykonałeś instalację tego programu.

Program został zainstalowany. lub Instalacja programu została wykonana prawidłowo.

 

8.48. Nadużywanie dużych liter („Ciebie”, „Twój”)

Dla języków germańskich – do których zalicza się angielski – typowe jest częstsze używanie dużych liter:

8.49. Jak tłumaczyć „work with”

Określenie work with jest synonimem use. Niezbyt fortunne jest tłumaczenie work with na pracować z, jeśli nie dotyczy to osób. Można pracować z kolegą, ale pracuje się nad tekstem (work with text) lub używa się plików (work with files). Przyimek with pełni w tym zestawieniu frazowym taką samą rolę jak w eat a soup with a spoon (jeść zupę łyżką, a nie „z łyżką”). Jednak ze względu na rozpowszechnienie tego typu określeń, jedynie zaleca się formę przedstawioną w powyższym zdaniu, a nie forsuje.

8.50. Personifikacje

W przekładzie należy unikać typowych dla technicznej angielszczyzny personifikacji. Np. zamiast „rozdział mówi” należy użyć „w rozdziale przedstawiono”, zamiast „komputer zapyta” – „na ekranie pojawi się pytanie”, zamiast „pokazany program zakłada” – „w programie założono, że”, czy też zamiast „podręcznik opisuje” – „w podręczniku opisano”. Inny przykład personifikacji i sposób jej uniknięcia: zdanie „The Font toolbar displays several new options” lepiej przetłumaczyć jako „Na pasku narzędzi Czcionka znajduje się kilka nowych opcji” niż jako „Pasek narzędzi Czcionka wyświetla kilka nowych opcji”. Określenie „należy unikać” zostało użyte celowo. Czasem trudno bowiem postawić wyraźną granicę. Określenia rysunek przedstawia nie uznamy przecież za błędne.

8.51. Tłumaczenie wyrazu „in”

Podobnie jak w przypadku innych wyrazów, „in” nie powinno być tłumaczone w każdym kontekście tak samo. Często wyraz ten występuje w znaczeniu polskiego „z”. Na przykład zdanie The object code of functions in this library is linked by default with all programs powinno się tłumaczyć jako Kod obiektowy funkcji z tej biblioteki jest domyślnie konsolidowany ze wszystkimi programami. Można ewentualnie użyć określenia kod obiektowy funkcji tej biblioteki, ale na pewno nie można napisać zdania Domyślnie kod obiektowy funkcji w tej bibliotece jest konsolidowany ze wszystkimi programami, gdyż mogłoby to sugerować, iż konsolidowanie odbywa się w bibliotece.

8.52. Wyraz „to” w polskich zdaniach warunkowych

W miarę możliwości wyraz „to” w polskich zdaniach warunkowych należy usuwać, ponieważ stanowi on wyznacznik stylu kolokwialnego, na przykład zamiast zdania Jeżeli do tego dojdzie, to należy skorzystać z opcji XXX należy napisać Jeżeli do tego dojdzie, należy skorzystać z opcji XXX. Wyjątkiem od tej reguły są zdania długie i skomplikowane, wielokrotnie złożone, w których „to” może pomóc czytającemu znaleźć granicę między członami implikacji.

8.53. Tłumaczenie określenia „successfully”

Często w interfejsach programów pojawia się określenie „successfully” w kontekście wykonania czegoś poprawnie - zakończyło się sukcesem. Występuje zazwyczaj w informacjach kończących jakąś operację np. External security module successfully deleted, Mail was successfully imported from…. Nagminnie jest tłumaczone jako „pomyślnie” np. Zewnętrzny moduł szyfrujący został pomyślnie usunięty, Poczta została pomyślnie zaimportowana z programu Xx. Tak wykonane tłumaczenie jest najzwyklejszą kalką z angielskiego. Czasowniki „zaimportowana”, „usunięty” są w formie dokonanej, co oznacza, że wyrażana przez nie czynność została wykonana, i to wykonana poprawnie. Czyż nie lepiej i krócej brzmiałyby takie sformułowania: Zewnętrzny moduł szyfrujący został usunięty, Poczta została zaimportowana z programu Xx?
W tłumaczeniach zaleca się pomijać określenie „successfully”. Nie jest to ortodoksyjna zasada tylko zalecenie i tam, gdzie zachodzi potrzeba użycia tego określenia, należy je zastosować. W takich przypadkach tłumacz powinien wykazać swój profesjonalizm i dobrać odpowiedni kontekst.

8.54. Jak tłumaczyć „valid”, „invalid”, „illegal”

Wielu tłumaczy z lubością tłumaczy wyraz „invalid” jako „niepoprawny. Nie jest to najwłaściwsze tłumaczenie tego wyrazu w kontekście przekładów związanych z tłumaczeniami programów i wszelkich aplikacji komputerowych. Takie tłumaczenie wskazane jest w odniesieniu do określeń związanych z poprawnością językową lub określenia czyjegoś postępowania (np. Ktoś postępuje źle i nie ma zamiaru się poprawić).

W tłumaczeniach komputerowych, należy używać „prawidłowy”, „nieprawidłowy” („invalid data” – „nieprawidłowe dane”, „invalid password”.– „nieprawidłowe hasło”, „illegal value” – „wartość niedopuszczalna”) Można także zamiast „nieprawidłowy” użyć określenie „błędny”.

Na szczególne wyróżnienie zasługuje wyraz „valid”. Jest on bardzo często tłumaczony na którąś z ww. (poprawnych, lub nie) form. Podczas tłumaczenie tego wyrazu, należy zwrócić baczną uwagę na kontekst. Jeśli występuje on w kontekście działającego adresu e-mail „valid email addressnie wolno tłumaczyć tego zwrotu jako „prawidłowy adres e-mail”, ponieważ nie chodzi tutaj o poprawność składniową adresu, tylko o jego ważność – adres musi być działającym adresem e-mail. W tym przypadku tłumaczenie powinno wyglądać następująco „ważny (aktualny) adres e-mail”. Analogicznie, należy tłumaczyć zwrot „valid URL”.

8.55. Tłumaczenie wyrazu „support”

Bardzo często wyraz „support” jest tłumaczony jako „wsparcie” w odniesieniu do stwarzania odpowiednich warunków do działania, np. Firefox supports HTML5 tłumaczone jako Firefox wspiera HTML5. Chyba nic błędniejszego nie wymyślono. W języku polskim (źródło SJP PWN) wsparcie oznacza:

wspierać:

W wymienionych przykładach nie odnajdujemy „stwarzania odpowiednich warunków do działania”, są odniesienia do udzielania pomocy, popierania czegoś lub kogoś, które nijak się mają do tłumaczonego zwrotu. Jak zatem tłumaczyć support w takim kontekście? Jest to prostsze niż się wydaje – należy tłumaczyć jako obsługuje, umożliwia działanie.

8.56. Tłumaczenie wyrazu „options”

W znaczeniu ogólnym (nazwa okna z zbiorem wszelkich ustawień) „Options” tłumaczymy zgodnie z standardami obowiązującymi dla poszczególnych platform, czyli w przypadku Linuksa i MacOS – „Preferencje”, w przypadku Windows – „Opcje”.

W znaczeniu konkretnego ustawienia tłumaczymy zgodnie ze zdrowym rozsądkiem i zasadami dobrego przekładu (patrz pkt.1-3). W przypadku funkcji, gdzie występują wartości opcjonalne jako jedna z możliwości działania programu komputerowego, którą użytkownik wybiera z menu jest wskazane tłumaczenie „option” jako „opcja”. Zazwyczaj opcjonalny wybór funkcji występuje, gdy jest użyte menu rozwijane (drop down menu) lub przyciski typu radio (radio box).

W przypadkach uzasadnionych znaczeniowo lub stylistycznie tłumaczymy jako „ustawienie” lub „funkcja”. Oto kilka przykładów błędnych i poprawnych tłumaczeń:

Oryginał

Tłumaczenie poprawne

Tłumaczenie niepoprawne

If selected, your cookies will be deleted when you close Firefox.

Po zaznaczeniu tej funkcji ciasteczka będą usuwane w momencie zamknięcia przeglądarki.

Po zaznaczeniu tej opcji ciasteczka będą usuwane w momencie zamknięcia przeglądarki.

Uncheck this option to disable images in web pages.

Wyłączenie tej funkcji spowoduje, że obrazki na stronach internetowych nie będą wczytywane.

Odznaczenie tej opcji spowoduje, że obrazki na stronach internetowych nie będą wczytywane.

If this option is enabled, users have the option of reporting a private message they have received or sent to the board’s moderators.

Jeśli ta funkcja jest włączona, użytkownicy mogą zgłaszać otrzymane lub wysłane prywatne wiadomości moderatorom witryny.

Jeśli ta opcja jest włączona, użytkownicy mogą zgłaszać otrzymane lub wysłane prywatne wiadomości moderatorom witryny.

If this option is enabled, PHP and INCLUDEPHP statements will be recognised and parsed in templates.

Jeśli ta funkcja jest włączona, PHP i INCLUDEPHP będzie rozpoznawana i przetwarzana w szablonach.

Jeśli ta opcja jest zaznaczona, PHP i INCLUDEPHP będzie rozpoznawana i przetwarzana w szablonach.

8.57. Jakiego przypadka używać z czasownikami „brakować”, „dokonać”, „potrzebować”, „przestrzegać”, „szukać”, „ustąpić”, „używać”, „życzyć”?

Ostatnio rozpowszechniło się, zwłaszcza w mediach, a za ich przykładem również w wielu tłumaczeniach, używanie z tymi czasownikami rzeczownika w bierniku. Jest to całkowicie błędne, gdyż te czasowniki wymagają bezwzględnie użycia dopełniacza. Na przykład: Dokonaj zmiany, Użyj przycisku, Ustąp miejsca.

8.58. W „ciągu” czy w „przeciągu”

Dawniej słowo przeciąg miało dwa znaczenia: 1. silny prąd powietrza przepływający przez jakieś pomieszczenie otwarte na przestrzał; 2. jakiś odcinek czasu. Dziś drugie znaczenie tego wyrazu wyszło już właściwie z użycia, zachowało się tylko w niepochwalanych przez językoznawców wyrażeniach w przeciągu tygodnia, miesiąca, roku itd. W starannej odmianie języka lepiej jest unikać takich sformułowań i zastępować je wyrażeniami w ciągu tygodnia, miesiąca, roku itd.

8.59. Zaimki dzierżawcze „mój”, „twój”, „jego”, „jej”, „nasz”, „wasz”, „ich” oraz „swój”.

Zaimki „mój”, „twój”, „jego” są w języku polskim o wiele rzadziej używane niż, np. w języku angielskim czy francuskim. Anglik powie: Postawiłem moje łóżko obok mojej szafy lub Włóż twoje buty, a Polak: Postawiłem łóżko obok szafy lub Włóż buty. Jak widać na przykładzie, zaimki „mój”, „twój” w języku polskim zostały pominięte. Zaimek „swój” należy użyć wówczas, gdy chce się podkreślić, że jest mowa o własności konkretnej osoby, np. o koncie danego użytkownika. Formy „mój”, „twój” itp. w odniesieniu do osoby będącej podmiotem wypowiedzi stosuje się w wyjątkowych wypadkach w celu podkreślenia osobistego charakteru relacji czy działania.

8.60. „Internet”, „internet”, „World Wide Web”, „WWW”, „Web”.

Zwolenników dyskusji na temat, czy Internet to World Wide Web czy czasami odwrotnie, odsyłam do materiałów traktujących o tych sprawach w sposób wyczerpujący. Tutaj zajmę się zagadnieniem, jakiego wyrażenia używać w języku polskim na określenie zjawisk wymienionych w tytule tego akapitu. Jak zwykle tłumacz musi znać grupę docelową swojego tłumaczenia i zastosować odpowiednie określenia. Dla tłumaczeń technicznych należy odpowiednio użyć zwrotów Internet, World Wide Web, WWW, Web.

Osobnym zagadnieniem jest grupa docelowa określana ogólnie jako „zwykli użytkownicy”. Obecnie panuje chaos w tłumaczeniach tych określeń i są używane wszystkie oprócz „World Wide Web”, bo jest długie – używane są skróty w postaci WWW, Web, Sieć. Spotykamy zatem w publikacjach w języku polskim, takie określenia jak: Internet, internet, WWW, Web, Sieć. Czy czasem nie za dużo i czy zawsze poprawnie? Za dużo – na pewno. W większości poprawnie, bo wszystkie znajdują się w słowniku języka polskiego. Dlaczego więc „w większości poprawnie”? Otóż samo tłumaczenie słowa „Web” jako „Sieć” jest poprawne, ale użycie go w odniesieniu do zjawisk internetowych budzi zastrzeżenia, ponieważ SJP PWN podaje znaczenia nie mające nic wspólnego z użyciem tego określenia w odniesieniu do tych zjawisk. Dopiero użycie go z określeniem „komputerowa” – „sieć komputerowa” wskazuje na powiązanie z komputerami i oznacza zespół oddalonych od siebie urządzeń połączonych liniami transmisji danych. Zainteresowanych odsyłam do SJP PWN. Reasumując, użycie samego określenia „Sieć” w odniesieniu do zjawisk komputerowych jest niepoprawne. Proponuję używać określenia „internet”.

Kwestia użycia określenia „Sieć” została wyjaśniona, zajmijmy się zatem wspomnianym wcześniej internetem. Ponieważ World Wide Web na przestrzeni lat stała się nośnikiem (medium) informacyjnym, proponuję używać w tłumaczeniach popularnych określenia internet pisane małą literą. Oczywiście, jeśli będzie mowa o sieci komputerowej Internet, należy jako nazwę własną pisać dużą literą.

Reasumując całość – w tłumaczeniach technicznych należy odpowiednio użyć zwrotów Internet, World Wide Web, WWW, Web.
W tłumaczeniach popularnych należy używać w odniesieniu do medium tylko określenia internet, a jeśli będzie mowa o sieci komputerowej Internet – Internet.

9. Wybrane zasady pisowni polskiej

Pełny zbiór zasad pisowni polskiej można znaleźć na pierwszych stronach Nowego słownika ortograficznego PWN ([5])

9.1. Skróty i skrótowce

Skrót – skrócony zapis wyrazu lub wyrażenia, zbudowany z jednej lub kilku liter (inna nazwa to: abrewiatura). Skrót może powstać przez odrzucenie końca wyrazu. W takim przypadku musi się on kończyć spółgłoską, po której umieszcza się kropkę: prof. (profesor), inż. (inżynier), ob. (obywatel), w. (wiek) itp. Kropki nie stawia się, gdy końcowa litera skrótu jest ostatnią literą skracanego wyrazu: dr (doktor), mgr (magister), nr (numer) itp. Kropki nie stawia się również:

Jeśli skrót zakończony kropką występuje na końcu zdania, nie umieszcza się tam już drugiej kropki. Natomiast na początku zdania skróty należy zawsze rozwijać.

W skrótach i skrótowcach należy unikać znaków nieliterowych. Na przykład zamiast w/g (według) lepiej pisać wg, a ww. zamiast w/w (wyżej wymieniony).

W skrótach zakończonych kropką nie zaznacza się końcówek fleksyjnych. Natomiast w skrótach zawierających ostatnią literę wyrazu przy odmianie zaznacza się końcówki fleksyjne lub stawia kropkę, np.:

doktora – dra dr.
magistrowi – mgrowi mgr.
numerem – nrem nr.

Najczęściej używane w języku polskim skróty odpowiadają wyrażeniom pospolitym. Zapisuje się je małymi literami, stawiając po nich kropkę. Najczęściej stosowane skróty to:

bieżącego miesiąca – bm.
bieżącego roku – br.
ciąg dalszy – cd.
ciąg dalszy nastąpi – cdn.
i tak dalej itd.
i tym podobne – itp.
jak wyżej – jw.
na przykład – np.
na temat – nt.
notabene – nb.
pod nazwą – pn.
pod tytułem – pt.
to jest – tj.
to znaczy – tzn.
tak zwany – tzw.

Jeśli drugi lub jeden z następnych wyrazów skracanego wyrażenia rozpoczyna się od samogłoski, w skrócie umieszcza się kropki.

między innymi – m.in.
przed naszą erą – p.n.e.
naszej ery – n.e.

Oddzielną kategorię, rządzącą się odrębnymi regułami językowymi, stanowią skróty kilkuwyrazowych wyrażeń nazywane skrótowcami. Do nich należą skróty nazw własnych instytucji, organizacji, struktur politycznych, państwowych i społecznych, procedur technicznych, biznesowych. Skrótowcami określanych jest wiele obiektów zainteresowania nauk ścisłych i humanistycznych – od fizyki i chemii, przez biologię, medycynę, ekonomię, po psychologię (i zapewne wielu innych). Jeśli nazwa jest obcojęzyczna, skrótowca nie tłumaczy się na język polski, chyba że istnieje ogólnie przyjęty odpowiednik. Przy pierwszym wystąpieniu skrótowca należy podać jego angielskie rozwinięcie i polskie tłumaczenie, np.: Dane te są przechowywane w pamięci ROM (Read Only Memory), czyli pamięci tylko do odczytu.

Odmiana skrótowców zależy od wymowy. Skrótowców kończących się w wymowie samogłoską się nie odmienia, np.

PC Personal Computer
IDE
Integrated Disk Environment
TCP/IP
Transmission Control Protocol/Internet Protocol

Wyjątek stanowią skrótowce zakończone nieakcentowaną samogłoską -a. Wówczas stosuje się polską końcówkę fleksyjną używaną wg wzorca rzeczowników żeńskich i można taki skrótowiec zapisywać dwojako np. EFTA: Efta, Efty, Efcie, Eftę lub EFTA, EFT-y, Efcie, EFT-ę.

Skrótowce kończące się w wymowie spółgłoską odmienia się wg wzorca męsko-rzeczownikowego. Z powodu wielu wyjątków w tej odmianie, dla naszych potrzeb, lepiej nie odmieniać. W uzasadnionych przypadkach (na przykład jeśli długość polskiego tekstu nie może przekraczać określonej liczby znaków) można dodać końcówkę fleksyjną pisaną małymi literami i oddzieloną od skrótowca łącznikiem, np.: w DOS-ie.

9.2. Duże i małe litery

Duże litery stosuje się na początku wypowiedzeń rozpoczynających tekst oraz wypowiedzeń następujących po kropce, wykrzykniku lub znaku zapytania.

Ze względu na znaczenie dużą literą pisze się następujące rodzaje wyrazów i wyrażeń:

Małą literą pisze się następujące rodzaje wyrazów i wyrażeń:

Przy zwracaniu się pisemnym do jakiejś osoby dużą literą powinno zaczynać się wyrazy oznaczające tę osobę, a także nieraz rzeczowniki, przymiotniki i zaimki odnoszące się bezpośrednio do niej. Jest to forma poprawna i wymagana tylko w określonych sytuacjach (np. przy pisaniu listu czy pisma formalnego).

9.3. Zapisywanie liczb i wartości liczbowych

W polskiej konwencji zapisu liczby wielocyfrowe należy dzielić na grupy trzycyfrowe oddzielane odstępami. Liczby, dla których nie zastosowano podziału na bloki cyfr, trudniej się czyta (np. 143256, 10000000). W żadnym wypadku nie należy oddzielać trzycyfrowych bloków przecinkami, gdyż znak ten służy do wydzielania części ułamkowej. Również po prawej stronie przecinka trzycyfrowe bloki można oddzielać odstępami. Proponuję przyjęcie zasady wyodrębniania grup cyfr tylko w liczbach dłuższych niż czterocyfrowe. Tak więc napiszemy 8192, ale 16 384. Wyjątkowo oddziela się spacją tysiące w liczbach czterocyfrowych, gdy w rubryce tabeli występują zarówno liczby czterocyfrowe, jak i dłuższe.

W praktyce, aby zapobiec przeniesieniu do następnego wiersza w połowie długiej liczby, należy oddzielać bloki trzycyfrowe spacjami nierozdzielającymi. Na bloki trzycyfrowe nie dzieli się liczb oznaczających rok, numer strony, numer identyfikacyjny itp.

9.4. Jednostki miar

W tłumaczeniach należy stosować jednostki układu SI oraz jednostki pochodne. Jeśli w oryginale stosowane są inne jednostki, np. funty, uncje, mile, jardy, galony itp., należy dokonać odpowiednich przeliczeń i podać wartości w jednostkach stosowanych w Polsce czyli odpowiednio w: kilogramach, gramach, kilometrach, metrach, litrach itp. Uwaga! Są jednak uzasadnione wyjątki, w których przeliczanie nie ma sensu, na przykład formaty papieru oryginalnie definiowane w calach lepiej pozostawić w calach itp. Jak ze wszystkim, należy po prostu zachować zdrowy rozsądek.

Przy zapisie jednostek pojemności dysków, wielkości plików i prędkości przesyłania danych należy pamiętać, że

Aby uniknąć pomyłek związanych z odróżnianiem bitów i bajtów Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (IEC) zaproponowała oznaczanie krotności 1024 przez dodanie po znaku mnożnika litery i (jak informatyka) w skrócie (np. KiB zamiast KB) i zmianę nazw krotności przez zastąpienie końcówki przedrostka dziesiętnego na bi (jak binarny). Formalnie przedrostek zapisany skrótem „Ki” powinien więc brzmieć „kibi” dla odróżnienia od „kilo”, zaś „kilobajt” powinien formalnie mieć nazwę „kibibajt” (KiB a nie KB czy kB). W chwili obecnej propozycja nie została powszechnie zaakceptowana i wspominam o niej tutaj ponieważ te oznaczenia już się pojawiają w tekstach technicznych oraz, by zasygnalizować istnienie takich propozycji, które być może w niedalekiej przyszłości staną się regułą.

9.5. Wartości pieniężne

Kwoty pieniężne zapisuje się, tak jak inne liczby (patrz punkt 9.3) i umieszczając odpowiedni symbol waluty za kwotą, po spacji. Tam, gdzie to możliwe, należy używać polskich jednostek monetarnych (przeliczyć i ewentualnie urealnić walutę obcą), czyli złotych i groszy. Jeśli konieczne jest zapisanie kwoty w walucie obcej, należy użyć jej pełnej nazwy lub skrótu ogólnie przyjętego w języku polskim. Oto kilka przykładów poprawnego zapisu kwot pieniężnych: 1 048 zł, 12 500,99 zł, 12 500 zł 99 gr, 400 dolarów, 400 $.
W systemach bankowych używane są skróty walut takie jak: PLN, USD, EUR itd. Skrótów takich należy używać tylko wówczas jeśli wymaga tego tłumaczony tekst np. instrukcja bankowa.

9.6. Zapis daty i godziny

Czas należy podawać w notacji 24-godzinnej (od 0 do 23). Godzinę można zapisywać w formacie gg:mm:ss lub gg:mm (np. 21:55:34 lub 21:55). Jeśli czas jest wyrażany jedną cyfrą pomija się zero wiodące (np. 9:23:52 lub 9:23, a nie 09:23:52, czy 09:23). Zero wiodące wstawia się tylko wówczas, gdy chce się uniknąć próby sfałszowania czasu.

Daty można zapisywać w postaci liczbowej lub z pełną nazwą miesiąca. Warto pamiętać, że miesiąc można zapisać cyframi rzymskimi, a słowną nazwę miesiąca w dacie podaje się w dopełniaczu i zapisuje małą literą, np. 27.10.2009, 27.10.09, 27 X 2009, 27 października 2009.

Nazwy dni tygodnia pisze się małymi literami, przy czym w uzasadnionych przypadkach można stosować następujące skróty: pon., wt., śr., czw., pt., sob., nd. Uwaga! Jeśli zdarzy się, że zasoby nie pozwalają na skróty dłuższe niż dwuliterowe, nie należy rwać włosów z głowy. Jak mus, to mus. Zdrowy rozsądek powinien podpowiedzieć tłumaczowi, co powinien w takiej sytuacji począć.

Przedział czasowy wyrażony w latach można zapisywać dwoma sposobami. Jeśli są to lata następujące po sobie, używa się znaku dzielenia (/), np. 1994/95. Jeśli chodzi o dłuższy przedział czasu, używa się znaku minus (-), np. 1995-2000.

9.7. Procedury

W tłumaczonych materiałach często pojawiają się procedury. Procedurą nazywamy fragment tekstu zawierający punkt po punkcie informacje, jak wykonać określoną czynność lub czynności. Kroki procedury są najczęściej numerowane. Procedury są fragmentami tekstu, w których można i należy bezpośrednio zwracać się do użytkownika w trybie rozkazującym. Typowa procedura składa się ze zdania lub kilku zdań wprowadzających i kolejnych punktów. Czasami zdań wprowadzających nie ma i procedura jest poprzedzona tylko nagłówkiem typu Przesuwanie obiektów za pomocą myszy. Oto przykład.

Aby zapisać plik pod inną nazwą:

  1. Z menu Plik wybierz polecenie Zapisz jako.
  2. W oknie dialogowym Zapisz jako określ nową nazwę pliku.
  3. Naciśnij przycisk OK.

9.8. Interpunkcja

Poprawne stosowanie znaków interpunkcyjnych umożliwia zapisywanie tekstu w zrozumiały i jednoznaczny sposób. Znaki interpunkcyjne dzielą tekst na logiczne fragmenty i oddzielają określone części zdań. Poniżej w zarysie opisano stosowanie znaków interpunkcyjnych występujących w języku polskim. Bardziej szczegółowe informacje dotyczące zasad interpunkcji można znaleźć w słownikach i poradnikach językowych.
Uwaga! Absolutnie wymagane jest używanie polskich znaków typograficznych [np. wielokropek ( … ), a nie trzy kropki ( ... )].

9.8.1. Kropka ( . )

Kropka jest jednym z najważniejszych znaków interpunkcyjnych. Kropki używa się, aby zamknąć pewną całość, w obrębie której mogą występować inne znaki interpunkcyjne. W określonych przypadkach zamiast kropki stawia się znak zapytania (pytajnik), wykrzyknik lub wielokropek.

Kropkę należy umieszczać:

Kropki nie należy umieszczać:

Więcej informacji na temat używania kropki można znaleźć tutaj.

9.8.2. Średnik ( ; )

Średnik jest znakiem rozdzielającym pełniącym pośrednią rolę pomiędzy kropką a przecinkiem. Używając średnika, oddziela się elementy równoważne logicznie.

Średnik należy umieszczać:

9.8.3. Przecinek ( , )

Najczęściej stosowanym znakiem interpunkcyjnym jest przecinek. W zdaniu może on pełnić jedną z dwóch funkcji: może dzielić składniki zdania lub wydzielać fragment zdania z całości. W tym ostatnim przypadku stosuje się dwa przecinki, przy czym pierwszy jest otwierający, a drugi zamykający. Przecinek stawia się pomiędzy zdaniami podrzędnymi i nadrzędnymi, oddziela się nim dwa zdania współrzędne, równoważniki zdań, poszczególne człony w obrębie jednego zdania.

Zasady stosowania przecinka w języku angielskim są inne niż w języku polskim. W języku angielskim przecinek umieszcza się na przykład przed wyrazami „and” i „or” – w języku polskim nie stawiamy przecinka przed „i” ani przed „lub”, chyba że w celu oddzielenia wtrącenia, np. Określ nową nazwę pliku, który ma zostać otwarty, lub pozostaw nazwę domyślną.

Nie należy rozdzielać przecinkiem połączeń spójników z przysłówkami i partykułami takimi jak: chyba że, tylko że, podczas gdy, tym bardziej że, właśnie gdy, zwłaszcza że itp.

Jeśli wyraz pełni rolę spójnika, nie stawia się przed nim przecinka, np.:

(pierwsze czy jest partykułą, a drugie spójnikiem)

W konstrukcjach z powtórzonym spójnikiem pierwszy składnik należy od drugiego oddzielić, np.:

Można to zrobić albo tak, albo zupełnie inaczej .

Czynności takiej nie da się wykonać ani w typowym arkuszu kalkulacyjnym, ani w bazie danych .

Przecinek należy stawiać przed:

Istnieje jeszcze wiele innych reguł określających, gdzie stosować przecinek a gdzie nie. W przypadkach wątpliwych najlepiej sprawdzić w słowniku lub podręczniku gramatyki.

9.8.4. Wielokropek ( … )

Wielokropek jest znakiem składającym się z trzech kropek. Stosuje się go przede wszystkim w zastępstwie opuszczonego wyrazu lub grupy wyrazów. Jeśli wielokropek zastępuje jeden wyraz, należy przed i po nim umieścić odstęp. Jeśli wielokropek zastępuje kilka wyrazów, można go umieścić w nawiasach – zazwyczaj kwadratowych. Jeśli występuje na początku zdania, należy go oddzielić od dalszej części zdania odstępem. Jeśli wielokropek styka się z przecinkiem, średnikiem lub kropką, znaki te opuszczamy. Jeśli ma oznaczać przerwę w wypowiedzi, niedopowiedzenie, należy go umieścić bezpośrednio po ostatnim wyrazie, bez rozdzielającego odstępu.

9.8.5. Dwukropek ( : )

Dwukropek jest znakiem poprzedzającym cytaty, wyliczenia, wyszczególnienia, uzasadnienia, wyjaśnienia, zapowiedzi itp. Tekst występujący po dwukropku rozpoczyna się dużą literą, jeśli składa się on z więcej niż jednego zdania. Przytaczany tekst można umieścić w cudzysłowie lub wyróżnić kursywą.

9.8.6. Cudzysłowy ( „ ” ), ( ‚ ’ ), ( » « ), ( « » )

Cudzysłów to funktor przekształcający każde wyrażenie w nazwę tego wyrażenia, para znaków interpunkcyjnych, służąca do oznaczania przenośni, cytatów, nazw własnych itp. W języku polskim używane są cztery rodzaje cudzysłowów:

Cudzysłowy podwójne zwane także cudzysłowami apostrofowymi, to tradycyjne polskie cudzysłowy drukarskie, składające się z dolnego cudzysłowu otwierającego ( „ ) oraz końcowego górnego zamykającego ( ” ). Stosowane są w większości przypadków następująco: „Cytat” (cytat pierwszego poziomu).

Cudzysłowy pojedyncze składają się z dolnego cudzysłowu otwierającego ( ‚ ) oraz końcowego górnego zamykającego ( ’ ). Stosowane są do zagnieżdżania cytatów wewnątrz cytatów, na przykład: „Cytat ‚wewnątrz’ cytatu” (cytat drugiego poziomu).

Cudzysłowy niemieckie składają się z cudzysłowu otwierającego ( » ) oraz końcowego zamykającego ( « ). Stosowane są do zagnieżdżania cytatów wewnątrz cytatów, na przykład: „Cytat »wewnątrz« cytatu.” (cytat drugiego poziomu) lub wyjątkowo jako cudzysłowy pierwszego poziomu do wyróżnień w tekście. Jest to zalecana forma zagnieżdżania cytatów w języku polskim.

Cudzysłowy francuskie składają się z cudzysłowu otwierającego ( « ) oraz końcowego zamykającego ( » ). Stosowane głównie do wyodrębniania znaczeń (w pracach naukowych i w słownikach), a także do wyodrębniania partii dialogowych i przytoczeń, zwłaszcza w utworach poetyckich.

9.8.7. Myślnik (pauza, półpauza), dywiz (łącznik, tiret, znak przeniesienia), minus (łącznik)

W tekście polskim mogą występować trzy znaki w postaci poziomej kreski (—, –, -). Każdy z nich ma inną długość i pełni zupełnie inną funkcję. Najkrótszą kreskę nazywamy dywizem (klawisz obok klawisza cyfry 0, używany także do wstawiania znaku minusa). Dwie  pozostałe to myślnik reprezentowany przez pauzę i półpauzę. Zależnie od sytuacji, należy stosować odpowiedni typ kreski.

Myślnik to znak interpunkcyjny rozdzielający wyrażenia, którego można użyć:

Graficzną reprezentacją myślnika w druku jest pauza ( — ) (kod 151, —, ‐) lub półpauza ( – ) (kod 150, –, –). Wybór którego znaku użyć, zależy wyłącznie od kryteriów estetycznych. Należy jednak pamiętać, by nie mylić myślnika z dywizem. Ze względów graficznych zaleca się stosowanie półpauzy – jest bardziej spójna graficznie z tekstem i nie powoduje powstawania dużych przerw pomiędzy wyrazami rozpraszających uwagę osoby czytającej.

Pojęcie pauzy i półpauzy odnosi się do wizualnej strony tekstu (określenie graficzne), a  termin „myślnik” odnosi się do strony językowej.

Myślnik (pauzę i półpauzę) od wyrazów oddziela się zawsze spacjami (w przeciwieństwie do dywizu, minusa).

Dywiz ( - ), zwany również łącznikiem, tiretem, znakiem przeniesienia stosuje się między innymi:

W złożonych rzeczownikach i przymiotnikach, których pierwszym członem jest liczebnik zapisany cyframi, łącznik występuje pomiędzy liczbą i połączonym z nią wyrazem, np.: 50-procentowy, 18-letnia.

Dywiz jest najkrótszym spośród wszystkich znaków pisarskich w postaci poziomej kreski. Przypomina znaki minusa i myślnika, ale w tekście pełni odmienną od nich rolę i oznaczany jest odrębnym znakiem typograficznym. Nie jest znakiem interpunkcyjnym, dlatego że rozdziela człony wyrazu, a nie zdania (tak jak myślnik).

Minus ( - ), nazywany też łącznikiem, stosuje się:

Podobny do dywizu znak minusa ( - ) nie jest ściśle rzecz biorąc znakiem interpunkcyjnym, lecz matematycznym, i ma odmienne od dywizu szerokość i położenie, zgodne z innymi znakami matematycznymi – plusem, znakiem równości, kreską ułamkową.

Więcej informacji na temat myślnika, dywizu i minusa można uzyskać na stronach internetowych:

Wikipedii – http://pl.wikipedia.org/wiki/Dywiz

Portalu TAAT – http://www.taat.pl/typografia/

Portalu typografia.info – http://typografia.ogme.pl/

9.8.8. Nawiasy (), [], //, {}, <>

Za pomocą nawiasu można wskazywać, które partie tekstu w stosunku do tekstu głównego mają charakter poboczny, drugoplanowy bądź uzupełniający. Do tego samego celu można użyć dwóch przecinków lub dwóch myślników, lecz wydzielenie za pomocą nawiasu jest najsilniejsze. Zasadniczo stosuje się trzy rodzaje nawiasów: okrągły ( ), kwadratowy [ ] i prosty / /; przy czym nawiasu prostego używa się tylko w piśmie maszynowym i specjalistycznych zapisach. Nawiasy składają się z dwu znaków: otwierającego i zamykającego. Używanie innych nawiasów, np. ostrokątnych < > albo klamrowych { }, jest możliwe, jednak – pominąwszy użycia specjalne, np. w naukach ścisłych – niecelowe, gdyż trzy podstawowe rodzaje nawiasów całkowicie wystarczają. Za podstawowy należy uważać nawias okrągły.

W nawias okrągły ( ) ujmuje się:

Nawiasu kwadratowego [ ] używa się do:

9.8.9. Znaki specjalne

Podczas wpisywania tekstu trzeba czasami używać różnych znaków specjalnych, np. spacji i łączników nierozdzielających, myślnika, półpauzy, łącznika czy cudzysłowu.

Informacje w jaki sposób uzyskać twardą spację można uzyskać w Wikipedii – http://pl.wikipedia.org/wiki/Twarda_spacja

9.8.10. Spacja

Między wyrazami należy wstawiać tylko jedną spację. Przed oddaniem tłumaczenia należy sprawdzić, czy w tekście nie ma zbędnych spacji. Zwyczaj pisania dwóch spacji oddzielających zdania jest pomysłem anglosaskim, którego nie stosujemy w języku polskim. Spacji nie stawia się przed znakami interpunkcyjnymi (przed kropką, przecinkiem, dwukropkiem, średnikiem, wykrzyknikiem, znakiem zapytania itp.). Nie stawia się jej również przed nawiasem (cudzysłowem) zamykającym ani po nawiasie (cudzysłowie) otwierającym.

10. Terminologia i zasady formatowania tekstu

W tym rozdziale zostały przedstawione podstawowe założenia terminologiczne obowiązujące podczas tłumaczeń. Założenia te, należy stosować jeśli nie ma innych wytycznych zleceniodawcy, zamawiającego tłumaczenie. Określono również sposób formatowania wybranych elementów (nazw menu, poleceń, przycisków itp.) w dokumentacji i plikach pomocy.

10.1. Nazwy menu i poleceń

Nazwy wszelkiego rodzaju menu i poleceń trzeba wyróżniać w tekście czcionką pogrubioną. Jeśli nazwa polecenia składa się z kilku wyrazów, dużą literą piszemy tylko pierwszy wyraz (inaczej niż w języku angielskim, gdzie wszystkie składniki nazwy rozpoczynają się od dużej litery). Czynności wybierania poleceń z menu powinny być opisywane w jednolity sposób, choć nie koniecznie z użyciem tej samej konstrukcji i szyku, gdyż prowadzi to do zbytniej monotonii stylistycznej. Zależnie od sytuacji można stosować następujące konstrukcje (Ppp jest nazwą polecenia, Mmm nazwą menu, a Qqq i Rrr nazwami podmenu):

Z menu Mmm wybierz polecenie Ppp .

Z menu podręcznego wybierz polecenie Ppp .

W menu Mmm wskaż polecenie Qqq i wybierz polecenie Ppp .

W menu Mmm wskaż polecenie Qqq, następnie polecenie Rrr i wybierz polecenie Ppp .

W uzasadnionych sytuacjach (np. w tabeli lub jeśli nie ma miejsca na zastosowanie przedstawionej konstrukcji) można użyć zapisu skróconego:

Wybierz polecenie Mmm » Ppp . (nazwy rozdzielono znakiem specjalnym w tym przypadku cudzysłowem francuskim; można też używać strzałek)

Wybierz kolejno polecenia: Mmm, Qqq, Ppp .

Uwaga! Jeżeli na końcu nazwy polecenia występuje znak interpunkcyjny (zazwyczaj jest to dwukropek lub wielokropek), podczas cytowania nazwy polecenia w tekście należy go pominąć.

10.2. Okna dialogowe i ich elementy

Wszystkie nazwy elementów interfejsu (okien, okien dialogowych, ikon, pasków narzędzi, kart, przycisków, list, pól kombi, pól edycji, opcji, pól wyboru itp.) należy wyróżniać czcionką pogrubioną. Oto przykłady:

Aby zamknąć okno dialogowe Ooo, naciśnij przycisk Bbb .

Zaznacz Xxx na liście Lll i naciśnij przycisk Bbb .

W oknie dialogowym Ooo uaktywnij kartę Kkk, a następnie zaznacz opcję Ccc oraz pole wyboru Www .

Wybierz Xxx z listy Rrr i zamknij okno dialogowe . Naciśnij przycisk OK.

Kliknij prawym przyciskiem myszy ikonę Iii i wybierz polecenie Ppp .

Uwaga! Jeśli tłumaczony jest nowy produkt (tłumaczenie dotyczy całego produktu), wówczas należy stosować wyróżnienia wyłącznie za pomocą pogrubień. Jeśli obróbce podlega produkt, który jest tylko częściowo tłumaczony (tłumaczenie po aktualizacji), należy stosować konwencje, które obowiązują w części już przetłumaczonej – całość musi być w jednej konwencji. Jeśli tłumacz chce zastosować zasady zawarte w tym poradniku, musi dokonać zmian kompleksowo.

10.3. Klawiatura i mysz

Nazwy klawiszy, takie jak Shift, Ctrl, Alt, Enter, Tab, Spacja, NumLock, PageUp wyróżniamy wersalikami pierwszą literę każdego członu nazwy. Przy opisie naciskania kombinacji klawiszy należy stosować znak + (Ctrl+A, Alt+F5, Ctrl+Shift+Spacja). Klawisze strzałek mają następujące nazwy:

Strzałka w lewo

Strzałka w prawo

Strzałka w dół

Strzałka w górę

Jeśli w oryginalnej dokumentacji jest stosowana konwencja zapisu kapitalikami zamiast dużych liter, można ją przyjąć również w dokumentacji polskiej, np.:

Naciśnij klawisz F10, a następnie Enter.

Naciśnij klawisze Shift+Strzałka w dół.

Naciśnij kombinację klawiszy Shift + Strzałka w dół.

Można do tego użyć klawiszy PageUp i PageDown.

Nazwy klawiszy i kombinacje skrótów zaleca się umieszczać w nawiasach kwadratowych np. [Tab], [Alt+M].

Uwaga! Obecnie coraz więcej komputerów wykorzystuje jako manipulatory urządzenia inne niż mysz komputerowa. W trakcie tłumaczeń na użytek techniki komputerowej zaleca się odejście o sformułowań dotyczących myszy i zastąpienie ich zwrotami nieużywającymi określenia mysz. Oto kilka przykładów:

Obecnie stosowane

Sugerowane

Wskaż myszą element na stronie.

Wskaż kursorem element na stronie.

Umieść kursor myszy nad odnośnikiem.

Umieść kursor nad odnośnikiem.

10.4. Czynności wykonywane za pomocą manipulatorów (mysz, ekran dotykowy, panel dotykowy)

Uwaga! Jeśli jest tłumaczone oprogramowanie do urządzeń przemysłowych, telefonów itp. urządzeń obsługiwanych za pomocą ekranu dotykowego dobrze jest zamienić klikania na sensowny w danym przypadku odpowiednik.

10.5. Nazwy programów, aplikacji i systemów operacyjnych

Nazw programów, aplikacji i systemów operacyjnych nie należy tłumaczyć na własną rękę. Najlepiej, o ile to możliwe, poprzedzać nazwę wyrazem określającym, np. używając programu Firefox, w systemie DOS, w systemie Linux, tworząc prezentację programu Freelance itd. W ten sposób unikamy problemu z odmianą nazw obcojęzycznych.

Jeśli jednak nie ma miejsca na dodanie wyrazu określającego lub nazwa występuje wielokrotnie, można podawać nazwę bez określenia. W tym wypadku należy kierować się ogólnymi zasadami odmiany nazw obcojęzycznych. W największym skrócie, jeśli nazwa kończy się samogłoską, odmienia się ją, np.: w Wordzie, w Excelu, za pomocą Organizera itp. Odmianę nazw o końcówce „x” omówiono w pkt. 8.16. Uwaga! W dokumentacji programu i plikach pomocy lepiej stosować słowo określające.

10.6. Komunikaty o błędach

Ogólnie komunikaty o błędach należy tłumaczyć, używając strony biernej. Oto kilka poprawnych tłumaczeń:

Komunikat angielski

Komunikat polski

Cannot find file.

Nie można odnaleźć pliku.

Could not connect to server.

Nie uzyskano połączenia z serwerem.

Filename already exist. Do you want to overwrite existing file?

Plik o takiej nazwie już istnieje. Czy zastąpić istniejący plik nowym?

10.7. Tłumaczenia tytułów książek i nagłówków

Poniżej podano przykłady tłumaczeń tytułów książek oraz nagłówków często występujących w tekstach i dokumentacji.

Książka angielska

Tłumaczenie

User's Guide

Podręcznik użytkownika ( Uwaga! Nigdy: Przewodnik użytkownika)

Exploring XXX

Poznawanie XXX

Quick Reference Card

Krótki przewodnik

Read This First!

Przeczytaj koniecznie

Administrator's Guide

Podręcznik administratora

Install/Installation Guide

Instrukcja instalacji

 

Nagłówek angielski

Tłumaczenie

Appendix

Dodatek

Before You Begin

Informacje wstępne

Note

Uwaga

Caution

Przestroga

Warning

Ostrzeżenie

Convention

Konwencja

Figure

Rysunek

Hardware Requirements

Wymagania sprzętowe

How to Use this Book

Jak korzystać z tej książki

Index

Indeks

Xxxx Software Agreement

Licencja na oprogramowanie firmy Xxxx

Memory Requirements

Wymagania pamięciowe

Organization (of the manual)

Układ książki

Procedure

Procedura

Replacement Order Form

Formularz żądania wymiany

Software Requirements

Wymagania programowe

System Requirements

Wymagania systemowe

Table

Tabela

Table of Contents

Spis treści

Tip

Wskazówka

Update

Aktualizacja

Who Should Read this Book?

Kto powinien przeczytać tę książkę?

10.8. Rysunki w dokumentacji

Jeżeli w dokumentacji występują rysunki, mogą również pojawiać się napisy: podpisy pod rysunkami oraz objaśnienia. Powinno się je tłumaczyć zwięźle i zgodnie z zawartością tekstową. Napisy mogą mieć charakter opisowy (co jest na rysunku) lub być bezpośrednimi instrukcjami dla użytkownika (co ma zrobić użytkownik). Podpisy pod rysunkami, podobnie jak instrukcje dla użytkownika, należy pisać dużą literą. Wyrażenia stanowiące nazwy i opisy elementów rysunku (najczęściej odsunięte od rysunku i przypisane liniom lub strzałkom wskazującym te elementy na rysunku) powinny zaczynać się małą literą, np. ikona pliku, przycisk Start itd. W każdym z powyższych przypadków nie stosuje się kropek kończących wypowiedzenie, chyba że dany napis składa się z dwóch lub większej liczby zdań, wówczas zdania rozdziela się kropkami, a tylko ostatniego nie kończy się kropką.

10.9. Dobór skrótów klawiszowych

Dobór liter (klawiszy) dla skrótów klawiszowych stanowi bardzo istotny element tłumaczenia interfejsu programu. Oto podstawowe zasady doboru:

* W interfejsach zbudowanych za pomocą języka XUL litera skrótu nie może powtarzać się w całym oknie dialogowym bez względu na liczbę występujących w nim kart.

** W interfejsach, w których dla wyróżnienia litery skrótu używane są znaczniki ( & ) oraz ( _ )literą skrótu będzie litera, przed którą taki znak zostanie umieszczony.

11. Zalecenia techniczne

11.1. Zadania, które należy wykonać w ramach tłumaczenia dokumentacji:

11.2. Zadania, które należy wykonać w ramach tłumaczenia oprogramowania:

11.3. Zadania, które należy wykonać w ramach tłumaczenia pomocy:

Suplement

Przykłady błędów i wybrane zagadnienia poprawnościowe

Podane tu tłumaczenia poprawne są jedynie przykładami, nie jedynymi właściwymi wersjami. Zdania błędne nie są wydumane, lecz zostały zaczerpnięte z istniejących tłumaczeń.

1.

Zdanie: However, you can customize these options.

Tłumaczenie błędne: Jednakże, możesz dostosować te opcje.

Uwagi: Nadużywanie słowa jednakże; przekalkowany przecinek; zwrot bezpośredni (możesz); brak dookreślenia słowa dostosować (do czego?).

Poprawnie: Opcje te można jednak zmienić.

2.

Zdanie: Można się domyślić po tłumaczeniu, które jest bardzo dosłowne.

Tłumaczenie błędne: (Fragment pomocy Accessa 97) Aby przesunąć fokus do menu lub polecenia, można zamiast myszy użyć klawisza dostępu. Na przykład, aby przesunąć fokus do menu Edycja, należy wcisnąć klawisze ALT + T, a następnie klawisz dostępu A, aby wybrać polecenie Autokorekta.

Uwagi: Tłumaczenie słowo w słowo; odważne wprowadzenie nowego terminu fokus (focus); sztywne trzymanie się ekwiwalentu move = przesunąć; kalka szyku w pierwszym zdaniu; drugie zdanie ma również przekalkowany szyk (widać, że zdanie zostało przetłumaczone automatycznie, mechanicznie, bez zrozumienia); nieprawidłowa budowa tematyczno-rematyczna.

Poprawnie: Menu lub polecenie można uaktywnić (fokus) nie tylko za pomocą myszy, ale również klawiszami dostępu. Naciśnięcie kombinacji klawiszy Alt+T spowoduje na przykład otwarcie menu Edycja. Jeśli zaraz potem zostanie naciśnięty klawisz dostępu A, uruchomione zostanie polecenie Autokorekta.

3.

Zdanie: ?

Tłumaczenie błędne: Po utworzeniu dokumentu głównego i dokumentów podrzędnych można rozpocząć pracę nad nimi. (Jeśli dokument główny jest przechowywany w sieci, to wielu użytkowników jednocześnie może otwierać swoje dokumenty podrzędne i pracować nad nimi.) Na przykład, można zmieniać nazwy i położenie dokumentów podrzędnych, można te dokumenty łączyć, usuwać, formatować i drukować.

Uwagi: Tłumaczenie słowo w słowo; przeniesienie konstrukcji z „after” do języka polskiego (zamiast „po” lepiej użyć „kiedy”); angielskie konwencje interpunkcji (kropka-nawias zamiast nawias-kropka); zbędne słowo „to” w implikacji (obniżenie standardu stylistycznego); przeniesienie do polskiego zdania zasady pisania na przykład (for example) na początku i wydzielania przecinkiem wszystkich członów leżących przed podmiotem; nieprawidłowa budowa tematyczno-rematyczna (novum pierwszego zdania to „utworzenie dokumentów”, a novum zdania w nawiasie to „wielu użytkowników jednocześnie”); zdanie po nawiasie ma niejasną treść (trzeba uwydatnić to, co jest jego istotą).

Poprawnie: Pracę nad dokumentem głównym i dokumentami podrzędnymi można rozpocząć po ich wcześniejszym utworzeniu. Jeśli dokument główny jest dostępny przez sieć, wówczas swoje dokumenty podrzędne może otwierać i modyfikować wielu użytkowników jednocześnie. Do operacji, które można przeprowadzać na dokumentach podrzędnych, należą: zmiana nazwy, zmiana położenia, łączenie kilku w jeden, usuwanie, formatowanie, drukowanie itp.

4.

Zdanie: ?

Tłumaczenie błędne: Po naciśnięciu klawisza lub ich kombinacji, program Microsoft Access wykonuje określoną akcję.

Uwagi: Tłumaczenie słowo w słowo; oddzielanie przecinkiem okolicznika czasu od podmiotu; określenie klawisz lub ich kombinacja jest tworem niepoprawnym („ich” mogłoby się odnosić do rzeczownika w liczbie mnogiej, jakim nie jest z pewnością wyraz klawisz); zastosowanie ekwiwalentu pozornego action = akcja (lepiej operacja, działanie itp.).

Poprawnie: Po naciśnięciu klawisza lub kombinacji klawiszy program Microsoft Access wykonuje odpowiednie działanie.

5.

Zdanie: Depending on the task you need to accomplish, a VBA procedure can offer better performance.

Tłumaczenie błędne: W zależności od zadań, które masz wykonać, procedura VBA może oferować lepszą wydajność.

Uwagi: Bezpośredni zwrot do czytelnika; zachowanie szyku zdania angielskiego; sztywny ekwiwalent offer=oferować.

Poprawnie: W przypadku niektórych zadań procedura VBA może zapewnić lepszą wydajność.

6.

Zdanie: ?

Tłumaczenie błędne: Jeśli użytkownik zainstalował pakiet Office z dysku CD-ROM, może on zainstalować program Microsoft Camcorder i używać go do rejestrowania wykonywanych na komputerze akcji, procedur i dźwięków. Wynik rejestracji można zapisać jako film, który można następnie odtworzyć w programie Camcorder. Można również zapisać ten film jako samodzielny program, który można wysłać innym użytkownikom do odtworzenia, nawet jeśli nie mają oni programu Camcorder. Można na przykład skorzystać z programu Camcorder, aby utworzyć przewodnik po komputerze, który można wysłać innym. Dla rejestrowanych filmów można ustawić preferencje, takie jak klawisze pozwalające zatrzymać rejestrację filmu, jakość rejestrowanego dźwięku lub określenie, czy program Camcorder ma być pokazywany na wierzchu, przed innymi otwartymi programami.

Uwagi: Liczne powtórzenia słowa można; pierwsze zdanie zawiera zbyt wiele informacji jednocześnie (należy je rozbić na 2, 3 mniejsze); zbędny zaimek osobowy on; zamiast zdania warunkowego lepiej użyć słowa który (np. użytkownik, który…, może używać…); słowo akcja należy zastąpić innym; określenie na komputerze ma charakter bardzo potoczny; szyk zdania Można również zapisać ten film jako samodzielny program trzeba zmienić na Ten film można również zapisać jako samodzielny program; … dalsze uwagi pozostawiam jako zadanie domowe dla czytelnika.


Leszek Życzkowski

e-mail: leszekz@gmail.com

Bibliografia

[1] Mirosław Bańko, Maria Krajewska, „Słownik wyrazów kłopotliwych”, PWN, 2002

[2] Jan Miodek, „Jaka jesteś, Polszczyzno?”, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 2000

[3] Jan Miodek, „Rozmyślajcie nad mową!”, Prószyński i S-ka, 2002

[4] Halina Dzierżanowska, „Przekład tekstów nieliterackich”, PWN, 1990

[5] Słownik Ortograficzny, PWN, 2009

[6] Słownik poprawnej polszczyzny, PWN, 2009

[7] Ewa i Feliks Przyłubscy, „Gdzie postawić przecinek?”, Wiedza Powszechna, 1993

[8] Jerzy Podracki, „Słownik interpunkcyjny języka polskiego z zasadami przestankowania”, Wydawnictwo „OŚWIATA”, 2005

[9] Stanisław Jodłowski, „Podstawy polskiej składni”, PWN, 1997.

[10] Tadeusz Piotrowski, „Z zagadnień leksykografii”, PWN, 1994.

Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​Word​